Rzepka jest jednym z elementów stawu kolanowego, zapewniającym właściwe działanie największego mięśnia kończyny dolnej – mięśnia czworogłowego uda. Dzięki tej niewielkiej kości, opierającej się (podczas zgięcia kolana) na kłykciach kości udowej, możliwe jest sprawne prostowanie kończyny dolnej nawet pod dużym obciążeniem, przekraczającym kilkukrotnie wagę ciała.
Położenie i działanie rzepki
Rzepka jest zaliczana do trzeszczek, czyli kości „wbudowanych” w pasmo ścięgniste. W tym wypadku jest to ścięgno mięśnia czworogłowego uda. Odpowiada on za prostowanie kończyny dolnej w kolanie. Przy zgięciu kolana ścięgno to owija się wokół przedniej powierzchni kości stawu kolanowego. Rzepka znajduje się w takim miejscu ścięgna, że nie pozwala na kontakt kłykci kości udowej z jego włóknistą strukturą, zabezpieczając ją przed przetarciem.
Tylna powierzchnia rzepki jest pokryta warstwą chrzęstną, co zmniejsza tarcie kości względem siebie przy zginaniu kolana. Ta powierzchnia stawowa jest podzielona na dwie części, co sprawia, że rzepka porusza się po kłykciach jak w prowadnicy.
Dodatkową stabilizację rzepki stanowią poprzecznie przebiegające więzadła udowo-rzepkowe – boczne i przyśrodkowe, elastycznie łączące ją z kością udową.
Zwichnięcie rzepki – objawy
Zwichnięcie rzepki to stan, w którym ześlizguje się ona ku bokowi, wychodząc poza swoje typowe miejsce na przedniej powierzchni kolana. Najczęściej po wyprostowaniu kończyny rzepka wraca na swoje miejsce i rzadko wymaga repozycji przez lekarza.
Zdarzeniu towarzyszy intensywny ból, zwiększone ucieplenie stawu kolanowego i jego obrzęk połączony z powiększeniem obwodu. Przy oglądaniu zarys rzepki może być zatarty. Nawet po jej powrocie do prawidłowej pozycji dolegliwości nasilają się przy zginaniu kolana, całkowitym wyproście albo przy próbie obciążania kończyny.
Po zwichnięciu rzepki prawdopodobieństwo wystąpienia tego stanu po raz drugi jest dość duże i wynosi około 15%. Jednak po drugim epizodzie u prawie wszystkich chorych (80–90%) dochodzi do nawykowego powtarzania się zwichnięć, często nawet bez widocznej przyczyny, w trakcie codziennych czynności (np. chodzenia po schodach).
Zwichnięcie rzepki – przyczyny
Przyczyną zwichnięcia rzepki może być bezpośredni uraz – uderzenie przyśrodkową częścią kolana o wystający przedmiot, kopnięcie, upadek na kolano, przy którym siła skierowana jest od wewnętrznej strony stawu ku bokowi. Jest to zdarzenie, które często spotyka się u sportowców – szczególnie uprawiających sporty wymagające biegu z nagłymi zmianami kierunku (koszykarze, piłkarze) albo pracy stawu znajdującego się w częściowym zgięciu, pod dużym obciążeniem (narciarze, łyżwiarze, zapaśnicy).
Czynnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo zwichnięcia rzepki są:
- wiotkość torebki stawowej (np. u byłych sportowców albo uogólniona, wynikająca z niektórych chorób),
- nieduża siła mięśni stabilizujących kolano,
- rozwojowe lub pourazowe deformacje rzepki, piszczeli albo kłykci kości udowej,
- koślawość kolan (stan, w którym oglądane od przodu kończyny dolne przyjmują kształt litery X).
Zwichnięcie rzepki – leczenie
Zwichnięcie rzepki każdorazowo wymaga przeprowadzenia pełnej diagnostyki (zdjęcie rentgenowskie –RTG, ultrasonografia – USG albo magnetyczny rezonans jądrowy – NMR, w razie potrzeb artroskopia). Wynika to z faktu, że uraz może powodować nie tylko odwracalne zwichnięcie, ale również uszkodzenia więzadeł czy naderwanie albo złuszczenie z kości chrzęstnych powierzchni stawowych. Tego typu defekty nie tylko mogą być przyczyną kolejnych zwichnięć, ale także powodują większe uszkodzenia po kolejnych urazach oraz rozwój bolesnego i trudnego do leczenia zwyrodnienia kolana.
O ile pierwsze zwichnięcie jest niepowikłane, leczeniem z wyboru jest postępowanie zachowawcze. Kolano unieruchamia się w pozycji wyprostnej przy pomocy opatrunku gipsowego obejmującego udo i podudzie. Zabieg może być poprzedzony ewentualnym odbarczeniem krwiaka wewnątrzstawowego. Chory musi chodzić o kulach, by nie obciążać chorej kończyny. Po okresie unieruchomienia wdraża się indywidualnie zaplanowaną rehabilitację ruchową i fizjoterapię, których celem jest przywrócenie sprawności stawu oraz wzmocnienie mięśni, które go stabilizują.
Nawrotowe zwichnięcia są często wskazaniem do terapii zabiegowej. Artroskopowo wykonuje się plastykę więzadeł rzepki, tak by zmienić jej ustawienie względem powierzchni kłykci kości udowej i zapobiec bocznemu ześlizgowi. W wybranych sytuacjach przesuwa się również przyczep mięśnia czworogłowego uda na piszczeli, aby zmienić oś, w której przenoszone są naprężenia i zapobiec zwichnięciom. Postępowanie pooperacyjne jest identyczne jak opisane leczenie zachowawcze.
Zwichnięcie rzepki – rokowanie i niezdolność do pracy
Zwichnięcie rzepki wydaje się banalnym schorzeniem, tym bardziej że jego objawy bardzo często ustępują samoistnie. Jednak dopuszczenie do nawrotowych epizodów bywa przyczyną poważnego uszkodzenia stawu i jego zwyrodnienia, co nie tylko może powodować uciążliwe, nawracające dolegliwości, ale też poważne ograniczenie aktywności ruchowej w codziennym życiu i utratę zdolności do pracy w niektórych zawodach.
