Amblyopia (potocznie znana też jako „leniwe oko”) jest skutkiem niewłaściwego ustawienia lub działania jednego oka. Powstające w nim nieprawidłowe obrazy są przez mózg odrzucane, a oko „rozleniwia się” i nie podąża za kierunkiem spojrzenia. Do wyleczenia tego zespołu niezbędne jest rozpoznanie pierwotnej przyczyny i wczesne wdrożenie właściwej terapii.
Przyczyny amblyopii
Amblyopia jest schorzeniem, które najczęściej rozpoznaje się u małych dzieci. Pierwotną przyczyną może być np. wada refrakcji (np. nadwzroczność, astygmatyzm) albo zez. Reakcja organizmu na te zaburzenia powoduje powstanie pewnego rodzaju błędnego koła. Diagnostyka zmierzająca do określenia pierwotnego powodu amblyopii musi więc być bardzo dokładna.
Jeśli dziecko ma dużą wadę refrakcji, to obraz wytwarzany w danym oku jest niewyraźny. Mózg nie potrafi wykorzystać go ani do rozpoznawania otaczających przedmiotów, ani do sterowania okiem. Nie kieruje się ono w stronę obserwowanego przedmiotu i w związku z tym zezuje. Nasila to dodatkowo problemy z interpretacją obrazu z chorego oka i mózg „odrzuca” te informacje z normalnego przetwarzania.
Amblyopia w bardzo podobny sposób ujawnia się w przypadku zeza pierwotnego. Niemowlę może zezować nawet do 9–10 miesiąca życia, ale w późniejszym okresie stan taki uważa się za patologiczny. Nie pozwala on na rozwój widzenia obuocznego i, podobnie jak przy wadzie refrakcji, prowadzi do wyłączenia odbioru impulsów z oka zezującego.
Oprócz wad refrakcji i zeza powstającego w sposób naturalny amblyopia może być powodowana przez inne schorzenia narządu wzroku i ich skutki, również u osób dorosłych. Przyczynami są:
- choroby siatkówki i nerwu wzrokowego,
- zaćma,
- zmiany pourazowe,
- zaburzenia widzenia w przebiegu chorób ogólnoustrojowych (np. cukrzycy).
Jak zbudowane jest ludzkie oko? Odpowiedź znajdziesz w filmie:
Objawy leniwego oka u dzieci i dorosłych
Objawy leniwego oka u dzieci i u dorosłych są takie same. Widzenie okiem słabszym jest bardzo upośledzone, chory nie jest w stanie interpretować odbieranego obrazu. Zaburzone jest widzenie trójwymiarowe, co prowadzi do pogorszenia koordynacji przestrzennej, potykania się, uderzania o okoliczne przedmioty, braku możliwości wykonywania precyzyjnych czynności. Chory nie jest w stanie prawidłowo ocenić odległości albo wzajemnego położenia przedmiotów.
Podczas badania stwierdza się, że przy zmianie kierunku spojrzenia słabsze oko nie podąża za silniejszym, zezuje, jego ruch jest nieskoordynowany lub opóźniony. Ponieważ oko nie jest sprawne, a mózg nie „dopomina się” o obrazy z niego, chory może mieć po jednej stronie cały czas przymknięte powieki.
Ćwiczenia na leniwe oko
Zdiagnozowanie amblyopii to najczęściej wskazanie do szybkiego rozpoczęcia leczenia. Jeśli pierwotną przyczyną jest wada refrakcji, koryguje się ją przy pomocy szkieł okularowych. W kolejnej fazie rozpoczyna się ćwiczenia pleoptyczno-ortoptyczne, których celem jest odtworzenie zdolności do kierowania się oka w stronę obserwowanego obiektu, a następnie ćwiczenie zbieżności spojrzenia dwuocznego. Elementy te są niezbędne, by (mówiąc w uproszczeniu) mózg mógł uznać obraz z oka słabszego za wartościowy, podjął jego analizę, a następnie połączył z obrazem z drugiego oka i zaczął „widzieć” trójwymiarowo.
Proces ten jest długotrwały i nie zawsze skuteczny. Efekt leczenia leniwego oka zależy od tego, jak bardzo utrwalone są zmiany chorobowe i jak szybko podejmuje się terapię. Kluczowe jest rozpoczynanie ćwiczeń w jak najmłodszym wieku, kiedy mózg ma jeszcze zdolność intensywnego uczenia się i wytwarzania nowych mechanizmów. Ćwiczenia obejmują:
- zmuszanie oka słabszego do właściwego ustawiania się poprzez zasłanianie lub czasowe ograniczanie lekami zdolności widzenia oka zdrowego,
- pracę na specjalnych urządzeniach poprawiających oś spojrzenia,
- korygowanie zeza soczewkami pryzmatycznymi,
- terapię zajęciową wspierającą rozwój widzenia obuocznego.
Leczenie amblyopii powinno być prowadzone przez ortoptystów pod kontrolą lekarza okulisty. Obejmuje ono wiele spotkań, które łącznie składają się na nawet kilkuletnią terapię.
Polecamy: Odklejenie siatkówki – przyczyny, rozpoznanie i leczenie
Leczenie operacyjne leniwego oka
Leniwe oko w niektórych sytuacjach należy leczyć operacyjnie. Nie przywraca mu to jednak pełnej sprawności, a jedynie stwarza warunki, by opisane powyżej ćwiczenia miały szansę powodzenia. Leczenia chirurgicznego wymagają m.in.:
- zaćma,
- zez o znacznym kącie odchylenia osi spojrzenia,
- niektóre wady refrakcji i wady rozwojowe,
- niektóre choroby siatkówki.
Leniwe oko u osób dorosłych
Leniwe oko u dorosłych jest najczęściej skutkiem urazu, pogłębiającej się wady refrakcji, przewlekłych chorób. Jeśli amblyopia jest utrwalona, leczenie bywa zdecydowanie trudniejsze i nie zawsze przynosi tak dobre efekty, jak u dzieci. Warunkiem podjęcia ćwiczeń jest usunięcie pierwotnej przyczyny pogorszenia widzenia.
Leniwe oko a prawo jazdy
Leniwe oko może być przeciwwskazaniem do uzyskania prawa jazdy, obsługi maszyn czy pracy na wysokości. Opinia lekarska może być negatywna ze względu na upośledzenie widzenia przestrzennego, koordynacji ruchów i oceny odległości.
