Człowiek rozróżnia kilka tysięcy zapachów i potrafi określić ich intensywność. Zmysł węchu jest bardzo wrażliwy. Dzięki niemu oprócz wykrywania zapachu i oceny jego intensywności możliwe jest zapamiętywanie wrażeń węchowych oraz nadawanie im znaczenia emocjonalnego. To dlatego zapach ciepłego pieczywa niejednokrotnie przypomina nam dzieciństwo.
Zmysł węchu – jak działa?
Komórki odpowiedzialne za odbieranie zapachów i przekazywanie impulsów do mózgu znajdują się w jamie nosowej. Jest ich ponad 40 milionów. Są to komórki nerwowe. Mają rzęski, które zostają pobudzone przez docierające substancje chemiczne. Sygnał o zapachu przekazywany jest do opuszki węchowej, a następnie do kory węchowej w mózgu.
Ewolucyjnie natura sprawiła, że zmysł węchu jest mniej rozwinięty u człowieka niż u zwierząt. Jest najprostszym, pierwotnym zmysłem. Kora węchowa znajduje się tuż nad nosem, impulsy nerwowe nie muszą pokonywać tak długiej drogi jak w przypadku zmysłu wzroku czy słuchu. Bodźce są przekazywane w bardzo krótkim czasie od nosa do ośrodka mózgu.
Przegroda nosowa - kiedy konieczna jest korekta? Odpowiedź znajdziecie na filmie:
Zmysł węchu – po czym rozróżniamy zapachy?
Każda z cząsteczek, która dociera do jamy nosowej, ma inny skład chemiczny. Dzięki temu człowiek jest w stanie rozróżnić docierające zapachy i je opisać. Woń danej substancji zależy konkretnie od budowy przestrzennej cząsteczki. Cząsteczki odpowiedzialne za odczuwanie zapachu są bardzo małe.
Zmysł węchu jest zmysłem bardzo zmiennym osobniczo. Docierające do kory węchowej impulsy są odbierane indywidualnie. Niektórzy mają bardziej wyczulony węch, inni mniej. Odbieranie zapachu zależy od takich czynników, jak nastrój, pora dnia, wiek, płeć, dzień cyklu miesiączkowego. Ten sam zapach można odbierać w zupełnie inny sposób i nie chodzi tu tylko o jego intensywność, ale nawet o charakter.
Polecamy: Obwodowy układ nerwowy – budowa nerwów i zwojów, funkcje, odruchy
Znaczenie zmysłu węchu
Zmysł węchu pełni ogromną rolę już od pierwszych dni życia. Dzięki zapachowi noworodek rozpoznaje swoją matkę. Węch bierze też udział w rozpoczynaniu ssania piersi.
Dzięki węchowi człowiek jest w stanie wyczuć i zlokalizować zagrożenie. Przykładowo podczas pożaru pierwszym sygnałem docierającym do osoby znajdującej się w niebezpieczeństwie jest zapach spalenizny. Woń odbierana jako nieprzyjemna ostrzega przed zjedzeniem zepsutego pokarmu czy przed wypiciem zanieczyszczonej wody. Daje informację zwrotną o własnym stanie higieny. Ma wpływ na odbieranie wrażeń smakowych oraz trawienie poprzez zwiększenie wydzielania soków w przewodzie pokarmowym, zwiększa apetyt.
Nie można zapomnieć o walorach estetycznych, jakie przynosi zmysł węchu. Ładne zapachy wpływają pozytywnie na zapamiętywanie wspomnień oraz odgrywają znaczącą rolę w relacjach z innymi ludźmi.
Wiele zapachów człowiek odbiera nieświadomie. Są to m.in. feromony, wyczuwalne przez zwierzęta, które odpowiadają za dobieranie się osobników tego samego gatunku w pary. Jako inny przykład można podać odbieranie zapachów w pierwszych dniach życia.
Zmysł węchu – uszkodzenie
Zaburzenia związane z odbieraniem bodźców zapachowych związane są zazwyczaj z utrudnionym dostępem do nabłonka węchowego. Funkcja zmysłu węchu może być osłabiona podczas infekcji dróg oddechowych lub alergii, kiedy wydzielina blokuje przewody nosowe. Trwałe uszkodzenie nabłonka nastąpić może po nadużywaniu leków obkurczających śluzówki z zawartością cynku lub substancji toksycznych, takich jak tytoń. Do utraty węchu mogą doprowadzić urazy czaszki lub nowotwory.
Zaburzone odbieranie zapachu występuje w niektórych chorobach neurologicznych. Zmiany w korze węchowej mogą pojawić się w przebiegu chorób demielinizacyjnych – w stwardnieniu rozsianym, po udarach, w przypadku guzów mózgu w pobliżu ośrodka węchowego. Często zaburzenia zmysłu węchu są objawem zwiastującym choroby neurodegeneracyjne, takie jak choroba Parkinsona czy choroba Alzheimera. Objawy związane z węchem pozwalają odróżnić chorobę Parkinsona od innych chorób układu pozapiramidowego. Odczuwanie zapachu zmienione jest także u chorych na padaczkę – jako objaw izolowany, towarzyszący lub zapowiadający napad padaczkowy.
Bibliografia:
1) Sienkiewicz - Jarosz H. - Neurologia po dyplomie, Tom 7 Nr 4, 2012, s. 9-1.
