Podstawową przyczyną urazów kręgosłupa są różnego typu wypadki oraz tzw. złamania patologiczne. Skutki neurologiczne są zależne od wysokości, na której doszło do uszkodzenia kręgów i rdzenia kręgowego, a także od tego, czy pierwszej pomocy udzielono w prawidłowy sposób.
Budowa kręgosłupa
Kręgosłup człowieka zbudowany jest z 26 kości: 7 kręgów szyjnych (oznaczanych literą C i cyframi od 1 do 7), 12 piersiowych (Th1-Th12), 5 lędźwiowych (L1-L5) oraz z kości krzyżowej i guzicznej. Dwie ostatnie części stanowią elementy obręczy biodrowej.
Kręgi oddzielone są od siebie sprężystymi krążkami międzykręgowymi, zbudowanymi z pierścienia włóknistego i jądra miażdżystego. Stabilizację całej kolumny zapewniają stawy międzykręgowe (utworzone przez wyrostki stawowe) oraz liczne więzadłowe pasma łącznotkankowe, łączące kręgi i ich, skierowane ku tyłowi, wyrostki kolczyste. Dużą rolę w zapewnieniu prawidłowej pozycji kręgosłupa i odpowiedniej ruchomości odgrywają okoliczne mięśnie.
Polecamy: Rdzeń kręgowy – anatomia, uszkodzenia i choroby
Skutki i rodzaje urazów kręgosłupa
Skutki urazów kręgosłupa można podzielić na kilka grup. Pierwszą z nich stanowią złamania wyrostków kolczystych kręgów, które najczęściej są wynikiem upadku na plecy albo uderzenia ciężkim przedmiotem.
Kolejna grupa to uszkodzenia więzadeł kręgosłupa, które powodują jego niestabilność. Przyczyną są zwykle urazy skrętne, przypadki przewrócenia się, kontuzje sportowe. Niewydolność więzadeł (szczególnie z jednoczesnym uszkodzeniem pierścieni sprężystych krążków międzykręgowych) może doprowadzić do przemieszczenia lub wypadnięcia jądra miażdżystego z zespołem korzeniowym albo do tzw. kręgozmyku. Polega on na przemieszczeniu się trzonów sąsiadujących kręgów względem siebie, co powoduje ucisk na rdzeń kręgowy.
Intensywnego leczenia wymagają złamania trzonów kręgów. Ich przyczyną są urazy, w których siła działa wzdłuż osi kręgosłupa, np. upadek na miednicę w pozycji zbliżonej do siedzącej, skok na wyprostowane nogi z dużej wysokości, skok „na główkę” z uderzeniem głową w dno zbiornika wodnego. W związku z dużą siłą takich urazów dochodzi do zgniecenia trzonu jednego lub kilku kręgów.
Podobny efekt dają tzw. złamania patologiczne – pojawiające się w sytuacji, gdy struktura kręgu jest osłabiona. Przyczyną jest najczęściej:
- zaawansowana osteoporoza,
- infekcyjne zapalenia kręgu,
- rozrastający się w trzonie kręgu guz przerzutowy nowotworu złośliwego, który powoduje znaczące odwapnienie i zmianę struktur kości.
Do powstania takiego złamania wystarczy czasem niewłaściwie wykonany ruch, próba uniesienia niewielkiego ciężaru lub drobny uraz.
Objawy uszkodzenia kręgosłupa po urazie
Najczęstszymi objawami po urazie kręgosłupa są zespoły korzeniowe o różnym natężeniu – ból rozchodzący się w zakresie unerwienia nerwów rdzeniowych, które wychodzą z kanału kręgowego na wysokości uszkodzonego segmentu. Dolegliwości te mają charakter napadowy lub ciągły, bardzo trudno poddają się leczeniu. W przypadku uszkodzeń kręgosłupa w odcinku piersiowym przyjmują postać nerwobóli międzyżebrowych – rozprzestrzeniających się od pleców, wzdłuż linii żebra ku mostkowi.
Jeśli dochodzi do znacznego ucisku na rdzeń kręgowy albo do jego uszkodzenia przy wypadku, podstawowym objawem staje się porażenie poprzeczne, którego zakres jest zależny od miejsca urazu.
Urazy kręgosłupa lędźwiowego
Kręgosłup lędźwiowy doznaje najczęściej urazów kompresyjnych albo skrętnych. Rozwijające się dolegliwości mają charakter podobny do rwy kulszowej. Jeśli powstaje porażenie poprzeczne, obejmuje ono kończyny dolne, w przypadku urazu na wyższym poziomie (L1–L3) połączone z nietrzymaniem stolca i moczu.
Urazy kręgosłupa szyjnego
Najczęściej przyczyną urazów kręgosłupa szyjnego są wypadki samochodowe i skoki na główkę do wody. Wskutek wielkich przeciążeń dochodzi do uszkodzenia więzadeł oraz powstania zespołu bólowego. Zmiażdżeniu trzonu kręgu, kręgozmykowi, mogą towarzyszyć objawy porażenia. Im wyższy jest poziom urazu, tym gorsze rokowanie, szczególnie w przypadkach z przerwaniem rdzenia lub z jego ciężkim uszkodzeniem. Zmiany w niższym odcinku (C4–C7) są przyczyną porażenia wszystkich czterech kończyn, a w wyższym (C1–C3) również ciężkich zaburzeń oddychania.
Pierwsza pomoc w przypadku podejrzenia urazu kręgosłupa
Jeśli istnieje obawa, że poszkodowany doznał urazu kręgosłupa, nie powinno się go ruszać z miejsca zdarzenia ani nie można pozwolić mu zmienić pozycji przed przybyciem ratowników medycznych. Wyjątkami od tej zasady są sytuacje, w których choremu grozi niebezpieczeństwo (np. pożaru samochodu po wypadku) albo gdy trzeba podjąć resuscytację krążeniowo-oddechową. Chorego należy przenosić w kilka osób, stabilizując pozycję głowy i kończyn. Po ułożeniu go na plecach na równym podłożu, z lekko uniesionymi kolanami, głowę i tułów podpiera się z boków tak, by nie dochodziło do samoistnej zmiany ich pozycji.
Transport powinien odbywać się po założeniu kołnierza ortopedycznego na szyję oraz po umieszczeniu chorego na specjalnych, podbierakowych noszach i właściwym unieruchomieniu.
Rokowanie w urazach kręgosłupa
Rokowanie w urazach kręgosłupa musi być określone indywidualnie, w zależności od stanu chorego. Pourazowe zespoły bólowe mają tendencję do utrzymywania się przez długi czas i napadowego nawracania. Mogą powodować czasową niezdolność do pracy i stanowić podstawę ewentualnego odszkodowania od sprawcy wypadku. Objawy porażenne leczą się relatywnie dobrze. Ustępują, jeśli szybko usunie się przyczynę ucisku i umożliwi się cofnięcie obrzęku rdzenia. Przerwanie ciągłości rdzenia jest zwykle przyczyną trwałego kalectwa. W zależności od poziomu uszkodzenia chory może być zmuszony do poruszania się na wózku, doznać porażenia wszystkich kończyn albo nawet wymagać wspomaganego lub zastępczego oddechu.
