Urazy ręki prowadzą najczęściej do obrażeń palców. Skutkiem urazu może być ucięty palec lub opuszek. W przypadku znacznego okaleczenia ratunkiem może być specjalistyczne leczenie w ośrodku chirurgii ręki. Warunkiem powodzenia jest prawidłowo udzielona pierwsza pomoc i krótki czas, jaki dzieli uraz od ewentualnego zabiegu operacyjnego.
Funkcja ręki a ucięty palec
Ręka jest najprecyzyjniejszym narzędziem mechanicznym, jakie wymyśliła natura. Dzięki złożonej, wieloczłonowej budowie palców, dużej ilości nerwów i uruchamiających je mięśni, ręka osiąga niespotykaną sprawność i precyzję działania.
Obecność kciuka jest elementem anatomicznym charakterystycznym dla człowieka i zwierząt naczelnych. Jest to jedyny palec ręki, który oprócz zginania i prostowania może wykonywać również ruch przeciwstawiania. Pozwala on ręce na obejmowanie przedmiotów z dwóch stron oraz na precyzyjne przytrzymywanie drobnych przedmiotów kciukiem i którymś z pozostałych palców.
Uraz ręki, a szczególnie ucięcie palca, ogranicza te możliwości od strony mechanicznej. Działanie ręki może też stracić na precyzji, jeśli ucięty zostanie opuszek (w polszczyźnie wzorcowej używa się również formy rodzaju żeńskiego – opuszka). W tej części palca skupia się bowiem bardzo duża ilość zakończeń nerwowych. Odpowiadają one za przekazywanie wrażeń czuciowych do mózgu, co z kolei umożliwia precyzyjne sterowanie ruchem dłoni i przyłożoną siłą.
Ucięty palec – rodzaje urazu
Ucięty palec to określenie, jakie poszkodowani stosują wobec bardzo różnych urazów: począwszy od najłagodniejszych, a skończywszy na całkowitej urazowej amputacji palca (np. kciuka), ze zmiażdżeniem tkanek, złamaniami kości i krwawieniem tętniczym. Dlatego wstępem do podjęcia decyzji określających dalsze postępowanie jest dokładna diagnostyka, w tym również wykonanie zdjęć rentgenowskich.
Ucięty w całości palec to stan, który wymaga pilnej konsultacji chirurgicznej. Lekarz w trakcie badania zwraca szczególną uwagę na następujące elementy:
- typ powstałej rany,
- miejsce przecięcia tkanek,
- określenie, czy amputacja była całkowita, czy częściowa,
- czas jaki minął od urazu,
- stan uciętego palca (o ile został on odpowiednio zabezpieczony i dostarczony przez poszkodowanego lub osoby udzielające pomocy).
Dla dalszego postępowania ważne jest stwierdzenie, czy powstała rana jest cięta, szarpana czy miażdżona. Jeśli tkanki są dobrze zachowane, a brzegi w dobrym stanie (np. po przecięciu nożem, siekierą, gilotyną do papieru), szansa na skuteczny zabieg operacyjny jest większa. Ważny jest również stan naczyń – jeśli ucięty palec trzyma się dłoni na płacie skóry, ma prawidłową barwę i ucieplenie, efekt zabiegu może być o wiele lepszy.
O sposobie zaopatrzenia palców decyduje miejsce urazu. Jeśli ucięte zostały (w części lub całości) tylko ostatni paliczek palca albo jedynie tkanki miękkie (np. opuszek palca z paznokciem), to ewentualne upośledzenie funkcji ręki nie powinno być duże. W takich sytuacjach zwykle usuwa się pozostałe w ranie fragmenty kostne i zszywa tkanki miękkie. Jeżeli całkowitej amputacji uległo kilka palców albo kciuk – częściej podejmuje się ryzykowne i skomplikowane mikrochirurgiczne próby przyszycia (replantacji) uciętego palca. Efektem takiego zabiegu może być nawet całkowite przywrócenie prawidłowej funkcji ręki.
Ucięty palec lub opuszek – pierwsza pomoc
Pierwsza pomoc przy ucięciu palca lub opuszka to:
- uniesienie kończyny (co zmniejsza intensywność ewentualnego krwawienia i powstający obrzęk),
- założenie na ranę jałowego, suchego opatrunku,
- schłodzenie miejsca urazu.
Opatrunek na ucięty palec (a raczej jego kikut na dłoni) może, w razie utrzymywania się krwawienia, pełnić funkcję uciskową. Jeśli palec jest nadal połączony z dłonią (trzyma się na płacie skórnym lub złamanej albo zmiażdżonej kości) należy rękę unieruchomić tak, by palec znalazł się w pozycji zbliżonej do normalnej. Odgięcie go pod dużym kątem względem osi ręki może spowodować uciśnięcie naczyń krwionośnych i martwicę tkanek.
Całkowicie ucięty palec powinien zostać zawinięty w jałowy gazik, umieszczony w torebce foliowej i schłodzony (np. workiem z lodem). Dzięki takiemu przygotowaniu go do transportu zwiększa się szansa na jego skuteczne przyszycie i powrót normalnej funkcji.
Rokowanie po ucięciu palca
Rokowanie po ucięciu palca i replantacji zależy w dużej części od tego, czy w trakcie zabiegu operacyjnego uda się zespolić naczynia krwionośne, zszyć przecięte ścięgna i odtworzyć ciągłość nerwów. Przy prostszych zabiegach – polegających wyłącznie na oczyszczeniu i zaopatrzeniu rany – efekty leczenia może pogorszyć ewentualna infekcja będąca skutkiem zakażenia rany.
Ucięty palec lub opuszek – odszkodowanie
Ucięty palec lub opuszek może być przyczyną trwałego uszczerbku na zdrowiu. O stopniu niesprawności ręki i ewentualnej niezdolności do pracy decydują komisje orzeczniczo- lekarskie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i firm ubezpieczeniowych. Orzeczenie może określić procentową utratę zdrowia na poziomie od 1% do nawet 55% i przyznać odpowiednie odszkodowanie. Stopień niesprawności uznaje się za większy, gdy:
- doszło do urazu ręki dominującej (zwykle prawej),
- ucięty palec to kciuk,
- chory utracił więcej niż jeden palec,
- palce zostały ucięte w całości lub w znacznej części,
- chory nie ma zdolności przeciwstawiania kciuka i upośledzona jest czynność chwytna ręki.
W przypadku ucięcia kilku palców odszkodowania cząstkowe (od 1–25% za jeden palec) mogą się sumować. Ograniczeniem jest maksymalna wartość, która odpowiada utracie całej ręki na poziomie nadgarstka (50–55%).
