Trypanofobia na co dzień nie jest uciążliwą dolegliwością i nie utrudnia normalnego funkcjonowania. Może mieć jednak bardzo poważne konsekwencje. Ludzie z tą fobią unikają badań okresowych czy wizyt u dentysty. Gdy w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia należy pilnie zrobić im zastrzyk, mogą zareagować atakiem paniki, co pogorszy ich ciężki stan.
Przyczyny trypanofobii
Zastrzyki czy pobieranie krwi nie są przyjemnymi zabiegami. Dla większości ludzi to koszmar z czasów dzieciństwa. Małe dzieci mają nieco niższy próg wrażliwości na ból niż dorośli, a przede wszystkim nie są w stanie zracjonalizować sobie przykrego doświadczenia, jakim jest nakłucie skóry. Raz doświadczony ból może sprawić, że każda wizyta u lekarza będzie wzbudzać u dziecka lęk przed kolejnym takim przeżyciem. Z wiekiem wzrasta tolerancja na dyskomfort związany z zabiegami medycznymi. Szacuje się jednak, że u 10% populacji utrwala się on w postaci mniej lub bardziej nasilonej fobii.
Przyczyny zaburzeń nerwicowych jak dotąd nie zostały w pełni zbadane. W przypadku fobii największą rolę przypisuje się zwykle czynnikom psychospołecznym, głównie doświadczeniom nabytym w procesie wychowania i socjalizacji. Trypanofobię spowodować mogą takie przeżycia z dzieciństwa, jak:
- wyjątkowo bolesne zabiegi z użyciem igieł,
- przykry, stresujący kontakt z pracownikiem służby zdrowia podczas zabiegu,
- obserwacja zachowań dorosłych, którzy reagowali niepokojem na zastrzyki,
- przerażające opowieści dorosłych lub rówieśników na temat zabiegów z użyciem igieł.
Tego typu zdarzenia często wypierane są z pamięci, więc trypanofobik może nawet nie zdawać sobie sprawy, co jest źródłem jego panicznego lęku.
Lęk przed zastrzykami często ma też inne uwarunkowania. Jego nasilone objawy występują zwykle u osób dotkniętych także innego typu zaburzeniami nerwicowymi czy nadwrażliwych na ból. Trypanofobię pogłębia mechanizm lęku antycypacyjnego. Dotknięta fobią osoba, przewidując swoją paniczną reakcję, unika zabiegów medycznych z obawy przed przykrymi reakcjami wegetatywnymi, często też przed ośmieszeniem, na jakie narazić się może w gabinecie lekarskim.
Objawy trypanofobii
Ludzie cierpiący na trypanofobię mają świadomość, że ich lęk jest wyolbrzymiony, ale nie potrafią zapanować nad jego objawami, które (w zależności od stopnia nasilenia zaburzenia) mogą być różne. Wiele osób stara się kierować rozsądkiem i korzysta z usług medycznych, ale przed każdym zastrzykiem zmaga się z takimi objawami paniki, jak kołatanie serca, duszność, zawroty głowy, drżenie kończyn, nudności. Niektórzy pacjenci już na widok strzykawki mdleją. W przededniu wizyty lekarskiej cierpią na bezsenność, ból głowy czy biegunkę.
W cięższych przypadkach trypanofobii dotknięty nią człowiek może skrzętnie unikać wszelkich zabiegów z użyciem igieł, a zmuszony do nich, całkowicie traci nad sobą kontrolę – może uciekać, krzyczeć, wyrywać się, nawet atakować personel medyczny. Istnieją trypanofobicy, którzy doznają wegetatywnych objawów lęku na widok innych osób poddanych iniekcji, obiektów (np. żył), które kojarzą się z przedmiotem fobii lub na samą myśl o zastrzykach.
Skąd się biorą lęki? Dowiesz się tego z filmu:
Leczenie trypanofobii
Ponieważ trypanofobia jest dość powszechnym zjawiskiem, nieustannie poszukuje się rozwiązań, które zmniejszyłyby lęk pacjentów przed zastrzykami. Wiele gabinetów lekarskich oferuje miejscowe znieczulenia, a świadomy problemu personel medyczny dba o miłą, relaksującą atmosferę podczas zabiegów. Tego rodzaju udogodnienia nie pomagają jednak osobom, których lęk jest tak silny, że w ogóle nie chodzą do lekarza. Ze względu na poważne konsekwencje takiej sytuacji, zaleca się leczenie trypanofobii.
Strach przed zastrzykami zredukować można z pomocą metod z nurtu terapii poznawczo-behawioralnej. Pozwalają one na wygaszenie reakcji lękowych poprzez oswajanie pacjenta ze stresogennym bodźcem (terapia implozywna, desensytyzacja) w bezpiecznych warunkach, a także służą zmianie sposobu myślenia o budzącej przerażenie sytuacji. Leczenie uzupełnia się zwykle o naukę technik relaksacyjnych, które pozwalają na zredukowanie wegetatywnych objawów lęku.
Psychoterapię poznawczo-behawioralną uznaje się obecnie za najskuteczniejszy sposób na leczenie fobii. Niektórzy pacjenci reaguję też dobrze na mniej konwencjonalne metody, np. hipnozę. W innych przypadkach niezbędna jest konfrontacja chorego ze źródłem fobii i przepracowanie traumatycznego przeżycia, które ją wywołało. Wówczas pomocna bywa terapia psychodynamiczna i humanistyczna.
Przy bardzo silnych objawach lęku trypanofobikom proponuje się doraźne (przed planowanym zabiegiem) stosowanie beta-blokerów lub preparatów przeciwlękowych, np. z grupy benzodiazepin.
Bibliografia:
1. A. Beck, G. Emery, Anxiety Disorders and Phobias: A Cognitive Perspective, Nowy Jork 2005.
2. P.S. Hart, W. Yanny, Needle phobia and malignant vasovagal syndrome [w:] Anaesthesia, nr 53(10), Londyn 1998.
