Spastyczna (obturacyjna) forma zapalenia oskrzeli pojawia się w sytuacjach, gdy stanom zapalnym w oskrzelach i oskrzelikach towarzyszą nadmierny obrzęk błony śluzowej lub zmiany skurczowe. Istotą problemu jest zwężenie światła dróg oddechowych w sposób utrudniający oddychanie.
Spastyczne (obturacyjne) zapalenie oskrzeli – przyczyny
Najczęstszą przyczyną zapalenia oskrzeli są infekcje wirusowe. Rzadszymi czynnikami chorobotwórczymi są bakterie lub inne drobnoustroje, substancje drażniące albo toksyczne.
Spastyczna postać choroby u dzieci pojawia się najczęściej ze względu na warunki anatomiczne w ich drogach oddechowych. Oskrzela są węższe i mniej sprężyste, a błona śluzowa żywiej reaguje obrzękiem na obecność drobnoustrojów chorobotwórczych oraz substancji wydzielanych przez organizm w przebiegu zapalenia. Procesy związane ze stanem chorobowym są u dzieci wolniej i mniej skutecznie hamowane ze względu na niedojrzałość układu odpornościowego i mechanizmów homeostazy. Zmiany chorobowe są intensywne, ponieważ wirusy namnażają się wewnątrz komórek nabłonka oskrzelowego. Powoduje to jego podrażnienie i nasila obrzęk.
Spastyczne zapalenie oskrzeli u dorosłych wiąże się zazwyczaj z istnieniem przewlekłej niedomogi układu oddechowego lub stałej ekspozycji na czynniki drażniące (np. substancje toksyczne, drobny pył albo dym papierosowy). Pojawienie się drobnoustrojów chorobotwórczych powoduje zaostrzenie istniejącego już, przewlekłego stanu zapalnego lub podrażnienia oraz wywołuje odruchowy skurcz mięśniówki w drogach oddechowych.
Bezpośrednie przyczyny spastyczności oskrzeli to przede wszystkim :
- obrzęk błony śluzowej wyściełającej oskrzela i oskrzeliki,
- zwiększenie napięcia okrężnych mięśni znajdujących się w ścianach tych narządów.
Oba te mechanizmy powodują zwężenie światła dróg oddechowych i utrudnienie oddychania.
Spastyczne zapalenie oskrzeli – objawy
Spastyczne zapalenie oskrzeli rozpoznaje się, gdy u chorego dochodzi do napadowej duszności i utrudnienia oddychania. Atak może być pierwszym objawem choroby albo wystąpić po pojawieniu się typowych dla zapalenia oskrzeli zmian, takich jak kaszel, podwyższona temperatura, osłabienie. Symptomom tym często towarzyszy infekcja górnych dróg oddechowych.
Podczas napadu duszności chory ogranicza aktywność ruchową, unika wysiłku. Oddycha z dużym trudem, z wyraźnie wydłużonym (dłuższym od wdechu) wydechem. Oddechowi (a szczególnie wydechowi) może towarzyszyć charakterystyczny cichy, świszczący lub piszczący dźwięk. Odruch kaszlowy jest zwykle wzmożony, ale chory stara się go opanować, ponieważ jest on zwykle nieskuteczny, męczący i powoduje nasilenie duszności.
Charakterystycznym objawem spastycznego zapalenia oskrzeli u dorosłych jest przyjmowanie w chwili duszności pozycji siedzącej lub stojącej, stabilizowanie klatki piersiowej poprzez wspieranie tułowia na łokciach lub wyprostowanych rękach, co ułatwia pracę mięśniom oddechowym. Przy nasilonych objawach powłoki ciała (szczególnie twarz, płatki uszu) mogą być zasinione, a naczynia spojówek i żyły na szyi mocno wypełnione.
Spastyczne zapalenie oskrzeli u dzieci
Spastyczne zapalenie oskrzeli u dzieci pojawia się (według niektórych źródeł) nawet w 50% przypadków zapalnego stanu drzewa oskrzelowego. Mali pacjenci na skurcz oskrzeli i duszność reagują zwykle niepokojem, pobudzeniem lub płaczem. Jeśli objawy nasilają się, można też zaobserwować tendencję do bezruchu, ograniczania komunikacji i reakcji na bodźce. Pozwala to dzieciom zmniejszyć zapotrzebowanie na tlen i ustabilizować oddychanie.
Zarówno u dzieci, jak i u dorosłych problemem nasilającym dolegliwości jest gromadząca się w większej niż normalnie ilości wydzielina, która zalega w drzewie oskrzelowym. Zmniejsza ona czynny przekrój dróg oddechowych i skuteczność wentylacji płuc.
Leczenie spastycznego zapalenia oskrzeli
Podstawowym elementem leczenia jest zapobieganie atakom duszności i przerywanie ich. Chory otrzymuje leki hamujące czynność skurczową mięśni gładkich oskrzeli lub preparaty przeciwzapalne (beta-mimetyki, glikokortykosteroidy). Najczęściej podawane są one drogą wziewną – w postaci aerozolu lub inhalacji wykonanej nebulizatorem. Jeśli duszność jest bardzo silna i zagraża choremu, leki można podawać dożylnie.
W celu ułatwienia odkrztuszania wydzieliny z drzewa oskrzelowego chory otrzymuje również rozcieńczające ją środki mukolityczne. W ostrzejszych stanach mogą być one podawane wziewnie (w inhalacji), a po ustąpieniu ostrej duszności również w syropie lub tabletkach.
Uzupełniające znaczenie w leczeniu spastycznego zapalenia oskrzeli ma:
- podawanie leków przeciwgorączkowych,
- prawidłowe nawadnianie chorego,
- zapewnienie mu komfortowych warunków (często wietrzone pomieszczenie o niezbyt wysokiej temperaturze, z odpowiednio nawilżonym powietrzem).
Wskazaniami do zastosowania antybiotyków są:
- podejrzenie, że przyczynę choroby stanowi infekcja bakteryjna,
- zaostrzenie przebiegu choroby mimo prawidłowego leczenia,
- zwiększone ryzyko rozwoju zapalenia płuc,
- zmniejszona odporność chorego (wówczas antybiotyki stosuje się osłonowo).
U dzieci oraz chorych leżących ważną rolę odgrywa oklepywanie pleców. Wykonuje się je kilkakrotnie w ciągu dnia, od podstawy płuc w kierunku szyi. Najlepiej, by chory leżał wówczas na brzuchu, z głową ułożoną poniżej tułowia. Przydatna jest również gimnastyka oddechowa, która zapobiega niedodmie płucnej i powikłaniom, takim jak np. zapalenie płuc.
