Punkcja kolana jest zabiegiem, który – jeśli został prawidłowo wykonany – nie jest dla chorego uciążliwy. Krótkotrwałe dolegliwości pojawiają się wyłącznie w momencie wkłucia, powikłania zdarzają się sporadycznie. Duża wartość diagnostyczna i lecznicza sprawia, że w praktyce klinicznej punkcję wykonuje się często.
Punkcja kolana – wskazania
Wskazania do punkcji kolana można podzielić na trzy grupy:
- diagnostyczne,
- obarczające,
- lecznicze.
Diagnostyczna punkcja kolana
Diagnostyczną punkcję wykonuje się w sytuacji, kiedy niezbędne jest określenie rodzaju płynu, jaki zbiera się w jamie stawu kolanowego. Typowymi sytuacjami są stan po urazie i zapalenie stawu.
W przypadku urazu kolana jednym z typowych objawów jest zbieranie się płynu w obrębie stawu. Czasami wyniki badania klinicznego (niestabilność kolana, objawy szufladkowe) ujawniają bezpośrednio fakt zerwania któregoś z więzadeł (np. krzyżowego przedniego lub tylnego albo pobocznego przyśrodkowego lub bocznego). Jeśli po urazie brak jest charakterystycznych, wymienionych wyżej symptomów, a badanie wykazuje obecność płynu, można wykonać punkcję i określić jego charakter. Krwista treść wskazuje z dużym prawdopodobieństwem na poważne uszkodzenie wewnętrznych struktur stawu i konieczność wykonania dalszej diagnostyki.
W przypadku zapaleń stawu, połączonych z wysiękiem w jamie stawowej, niezbędne jest określenie przyczyny pojawienia się lub nawracania zmian. Najczęściej ich powodem są zwykłe zmiany zwyrodnieniowe, ale w niektórych sytuacjach u źródeł schorzenia tkwi infekcja wewnątrzstawowa, proces reumatyczny, gruźliczy lub nowotworowy. Punkcja kolana pozwala na uzyskanie próbek płynu, które bada się pod kątem cytologicznym, bakteriologicznym, enzymatycznym albo biochemicznym. Umożliwia to określenie pierwotnej przyczyny dolegliwości i wdrożenie właściwego leczenia.
Odbarczająca punkcja kolana
Kiedy w przebiegu procesu chorobowego w jamie stawu zbiera się większa ilość płynu, co jest przyczyną dodatkowych dolegliwości albo ograniczenia ruchomości, lekarz prowadzący może podjąć decyzję o wykonaniu punkcji odbarczającej, czyli usuwającej płyn i powodującej poprawę stanu chorego.
Oprócz doraźnych korzyści punkcja obarczająca ma duże znaczenie profilaktyczne. Zaleganie w stawie płynu (szczególnie krwistego lub wysiękowego o dużej zawartości białek) grozi:
- zakażeniem płynu bakteriami, które mogą krążyć we krwi w związku z istnieniem w organizmie ogniska ropnego i powstaniem ostrej infekcji,
- organizowaniem się, włóknieniem krwiaka lub wysięku, co może prowadzić do szybkiego rozwoju niedających się cofnąć zwapnień i innych zmian zwyrodnieniowych, które stają się później przyczyną nawracających, trudnych do leczenia, dolegliwości, pogłębiających się z wiekiem.
Punkcja kolana lecznicza
Celem punkcji kolana może być podanie do stawu leku. Taka iniekcja bywa też wykonywana w trakcie nakłucia diagnostycznego lub odbarczającego. W stanach zaostrzenia objawów zwyrodnieniowych wstrzykuje się do jamy stawowej steroidowe leki przeciwzapalne. Najczęściej wybierane są preparaty o przedłużonym działaniu. Podanie środków przeciwzapalnych zmniejsza ilość wysięku oraz nasilenie dolegliwości, pozwala na szybsze opanowanie stanu chorobowego w stawie.
Punkcję leczniczą wykonuje się też w stanach przewlekłych (np. zwyrodnienie stawu kolanowego, chondromalacja lub stan po usunięciu łąkotek, zanik błony maziowej), kiedy we wnętrzu stawu zwiększa się tarcie, które może być przyczyną zaostrzeń choroby i nasilenia bólu. Podaje się wtedy leki zastępujące lub uzupełniające naturalną maź stawową. Są to najczęściej różne postaci hialuronianu sodowego – związku chemicznego o dużej lepkości, występującego naturalnie w obrębie chrząstek i w innych postaciach tkanki łącznej. Środki te zwiększają komfort chorego, poprawiają ruchomość stawu i zabezpieczają przed intensyfikacją objawów chorobowych. Niestety, czas ich działania jest ograniczony i aplikację należy okresowo powtarzać.
Punkcja kolana – przebieg zabiegu
Zabieg wykonuje się ambulatoryjnie, w znieczuleniu miejscowym. Po odkażeniu powłok lekarz, z zachowaniem zasad aseptyki, wkłuwa igłę (identyczną jak grubsze igły stosowane do iniekcji) przez skórę do wnętrza torebki stawowej. Pozwala mu to na zassanie płynu do strzykawki lub podanie leku. Po wyciągnięciu igły otwór zasklepia się samoistnie. Może co najwyżej dojść do niewielkiego krwawienia z uszkodzonych naczyń skóry lub miejscowego obrzęku. Miejsce wkłucia zabezpiecza się jałowym opatrunkiem. Kończyna nie wymaga unieruchomienia, chory może chodzić bezpośrednio po zabiegu.
Punkcja kolana – powikłania
Punkcja kolana jest zabiegiem, który tylko sporadycznie powoduje powikłania. Zalicza się do nich:
- infekcję jamy stawu (drobnoustrojami wprowadzonymi z igłą lub lekami),
- odczynowe zapalenie stawu,
- krwawienie wewnątrzstawowe spowodowane uszkodzeniem naczynia krwionośnego.
Odległym powikłaniem wielokrotnego podawania dostawowo leków steroidowych jest też osteoporoza, która wtórnie może zwiększać nasilenie objawów zwyrodnienia, zmniejszać odporność kości na złamania albo utrudniać prawidłowe osadzenie wszczepianej endoprotezy stawu kolanowego.
