Chrząstka, jedna z postaci tkanki łącznej, jest istotną częścią stawów całego ciała. Ma formę żelu składającego się z wody i soli mineralnych, który wiąże sieć włókien zbudowanych z dwóch białek – kolagenu (zapewniającego gęstość oraz wytrzymałość) i elastyny (odpowiadającej za sprężystość i giętkość).
Chrząstka może ulec zwyrodnieniu bądź uszkodzeniu. Poważną chorobą stawów kolanowych jest chondromalacja, czyli rozmiękanie chrząstki stawowej poniżej rzepki. To najczęściej występujące schorzenie tej części ciała. Wskutek choroby dochodzi do destrukcji tkanki chrzęstnej. Chondromalacja najczęściej ma miejsce w obrębie stawu kolanowego; zmiany dotykają chrząstkę rzepki oraz przeciwległe kłykcie uda.
Chondromalacja zwykle rozwija się na skutek urazu, przeciążenia bądź zużycia rzepki, do czego może dojść np. w wyniku uprawiania sportu (zwłaszcza podczas biegania czy jazdy na nartach), tańca, pracy zawodowej, złamań, mikrourazów, upadków. Chondromalacja bywa konsekwencją niektórych schorzeń (np. jałowej martwicy kości, płaskostopia). Chondromalacji kolana sprzyjają także nadwaga, zaburzenia hormonalne czy noszenie źle dobranego obuwia. Choroba ma podłoże idiopatyczne, gdy nie można ustalić jej przyczyny.
Chondromalacja rzepki zazwyczaj występuje u ludzi młodych, do 30. roku życia (częściej chorują kobiety).
W ocenie chondromalacji rzepki (kolana) stosuje się czterostopniową skalę Outerbridge’a:
- 0º – chrząstka prawidłowa (twarda, połyskująca, w perłowym kolorze);
- Iº – chrząstka miękka, żółta, ma zachowaną ciągłość powierzchni, bez widocznych ubytków;
- IIº – występują płytkie owrzodzenia, nierówny zarys chrząstki, podwyższona echogeniczność;
- IIIº – widoczne są głębokie ubytki, szczeliny sięgają do kości podchrzęstnej (bez odsłonięcia kości), podwyższona echogeniczność;
- IVº – głębokie ubytki chrząstki odsłaniające kość podchrzęstną.
Charakterystycznym objawem chondromalacji rzepki jest ból kolana. Chrząstka rzepki staje się coraz mniej wytrzymała na obciążenia, czego skutkiem jest rozpad jej struktury. Ból nasila się szczególnie podczas chodzenia, korzystania ze schodów, kucania, klękania, odpoczywania ze zgiętymi kolanami przed dłuższy czas (tzw. kolano kinomana). Do tego dochodzi charakterystyczne chrupanie w stawie kolanowym, opuchlizna, przeskakiwanie kolana i jego blokowanie. Uwaga! Pierwszy etap chondromalacji według skali Outerbridge’a jest bezobjawowy.
Chondromalacja rzepki – ćwiczenia
Chondromalację rzepki diagnozuje się na podstawie wywiadu z pacjentem, badania klinicznego, badania ultrasonograficznego, badania rentgenowskiego. Lekarz wykonuje serię testów diagnostycznych, może też zalecić wykonanie tomografii komputerowej bądź rezonans magnetyczny. Na wstępnym etapie choroby pomóc może odpoczynek czy okłady z lodu, jednak zwykle po zdiagnozowaniu chondromalacji rzepki niezbędne jest podjęcie leczenia.
Konieczne okazują się ćwiczenia rehabilitacyjne (kinezyterapia), których celem jest wzmocnienie mięśni podpierających kolano oraz całego ciała, poprawa zakresów ruchomości i zwiększenie płynności ruchów. Stosuje się ćwiczenia wzmacniające, rozciągające, stabilizujące. Skoncentrować się trzeba zwłaszcza na treningu mięśni ud. Należy unikać ćwiczeń, w których kolana trzeba zgiąć głębiej niż do 90 stopni. W chondromalacji rzepki ćwiczyć powinno się z rehabilitantem.
Chondromalacja rzepki – leczenie
Metodę leczenia wybiera lekarz na podstawie stopnia zaawansowania choroby. Na początkowym etapie stosuje się leczenie zachowawcze. Oprócz kinezyterapii pomóc może masaż, fizykoterapia, która przyśpiesza regenerację tkanek, redukuje ból i stan zapalny (np. laseroterapia, krioterapia, działanie światłem spolaryzowanym, elektrostymulacja, magnetoterapia), a także zastrzyki z kwasu hialuronowego.
Leczenie chondromalacji rzepki może również polegać na noszeniu specjalnych stabilizatorów, ortopedycznych wkładek do butów czy na stosowaniu plastrów rehabilitacyjno-ortopedycznych. Lekarz może dodatkowo zalecić stosowanie odpowiednich preparatów, np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych, leków sterydowych, leków wzmacniających chrząstkę stawową. Zastosowanie mogą mieć suplementy diety zawierające kolagen, glukozaminę, kwas hialuronowy, chondroitynę, chociaż naukowcy spierają się co do ich skuteczności.
Szacuje się, że leczenie zachowawcze daje poprawę w około 60–80% przypadków. W pozostałych konieczna zwykle okazuje się operacja. W chondromalacji rzepki najczęściej stosuje się artroskopię – początkowa część zabiegu, gdy do stawu wprowadzany jest artroskop, to artroskopia diagnostyczna. W dalszej części zabiegu przeprowadza się artroskopię operacyjną. Lekarz może także zalecić operacyjne przywrócenie prawidłowego ustawienia rzepki. Okres zdrowienia po operacji zwykle trwa 6–8 tygodni.
Chondromalacja rzepki – dieta
Chondromalacji rzepki (kolana) sprzyja nadmierna masa ciała – utrata każdego zbędnego kilograma zmniejsza obciążenie stawów kolanowych. Należy stosować dobrze skomponowaną dietę bogatą w białko, warzywa (szczególnie sezonowe), produkty z pełnego ziarna, nasiona, zdrowe tłuszcze.
Żeby uchronić się przed chondromalacją kolana albo by się z niej wyleczyć, trzeba wykreślić z jadłospisu biały cukier, produkty wysoko przetworzone, smażone i ciężkostrawne, kawę, alkohol. W chorobie należy zadbać o prawidłowe nawodnienie organizmu poprzez spożycie minimum 2–2,5 l wody każdego dnia.
Chondromalacja rzepki – zapobieganie
Aby zapobiec rozwojowi chondromalacji, przestrzegaj poniższych zasad:
- przed ćwiczeniami fizycznymi zawsze wykonuj rozgrzewkę, a po ich zakończeniu ćwiczenia rozciągające;
- aktywność fizyczną uprawiaj tylko w dobrze dopasowanym obuwiu sportowym;
- na co dzień noś wygodne, dobrze dopasowane, stabilne buty;
- utrzymuj masę ciała w normie – dodatkowe kilogramy zwiększają obciążenie stawów kolanowych;
- ćwicz regularnie – mocne mięśnie uchronią cię przed chondromalacją. Ważne, aby trening cardio (np. bieganie) łączyć z treningiem wzmacniającym;
- jeśli prowadzisz siedzący tryb życia, a chcesz uprawiać sport, intensywność wysiłku zwiększaj stopniowo;
- unikaj aktywności, które powodują u ciebie ból kolan (np. klękanie, wchodzenie lub schodzenie po schodach, konkretne ćwiczenia fizyczne itp.);
- staraj się nie biegać po twardej nawierzchni;
- upewnij się, że masz prawidłową technikę chodzenia i nie występują u ciebie wady postawy – w tym celu warto skonsultować się z lekarzem.
