Stres jest reakcją adaptacyjną na działanie różnego rodzaju bodźców, niekoniecznie negatywnych. Pojawia się, gdy człowiek zmuszony jest do podjęcia niestandardowych działań czy odnalezienia się w trudnej sytuacji. Następuje wówczas mobilizacja wszystkich sił organizmu, które mogą ułatwić sprostanie nietypowym okolicznościom. Krótkotrwały stres jest zatem zjawiskiem korzystnym – zwiększa wydolność fizyczną osoby zmuszonej do ucieczki przed niebezpieczeństwem, podnosi zdolność koncentracji w chwili ważnego egzaminu, niweluje uczucie zmęczenia, gdy trzeba czuwać przez całą noc. Na dłuższą metę zaburzenie równowagi funkcjonalnej organizmu jest niekorzystne dla zdrowia.
Czynniki wywołujące przewlekłe objawy stresu
W dzisiejszych czasach wiele osób żyje w nieustannym stresie, często nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Kłótnia małżeńska czy śmierć bliskiej osoby to oczywiste stresory. Przewlekłe napięcie mogą jednak wywoływać także takie czynniki jak długotrwałe przebywanie w hałasie, natłok informacji, praca nieadekwatna do zawodowych ambicji, przygotowania do ślubu czy urlopu. Godząc się na tempo i wymogi współczesnego świata, ludzie uczą się ignorować nieustanne napięcie emocjonalne i nie upatrują w nim źródła swoich somatycznych dolegliwości. Tymczasem większość z nich mogłaby ustąpić pod wpływem odpowiedniej dawki relaksu lub dopasowania trybu życia do własnych możliwości.
Zobacz film i sprawdź, które ćwiczenia pomogą nam pokonać stres:
Somatyczne objawy stresu
Nagły, silny stres powoduje takie fizyczne objawy, jak przyspieszenie oddechu i tętna, zwiększona potliwość, wyostrzenie zmysłów, wzmożone napięcie mięśni. U ludzi pierwotnych taka reakcja przygotowywała organizm do walki lub ucieczki. Dziś człowiek mierzy się z innymi problemami niż np. konfrontacja z dzikim zwierzęciem, ale fizjologiczne objawy stresu nie zmieniły się i wciąż są pomocne w wielu okolicznościach.
Zmiany, jakie następują w organizmie pod wpływem stresora, pobudzają autonomiczny układ nerwowy, a konkretnie jego część współczulną. Pod wpływem tej aktywności następuje intensywniejsze wydzielanie hormonów takich jak kortyzol, adrenalina, noradrenalina przy jednoczesnym spadku stężenia serotoniny i dopaminy (tzw. hormonów szczęścia odpowiedzialnych m.in. za dobre samopoczucie). Działanie „hormonów stresu” powoduje wzrost ciśnienia krwi i poziomu glukozy, zwiększenie napięcia mięśniowego, nadwrażliwość na bodźce, trudności z zasypianiem.
Jakie są długotrwałe objawy stresu?
Utrzymująca się przez długi czas aktywność „hormonów stresu” trwale zaburza homeostazę organizmu, prowadząc do szeregu dolegliwości zdrowotnych, do których należą:
- bóle głowy (spowodowane ciągłym napięciem mięśni, nadwrażliwością na światło czy hałas, nieprawidłowym ciśnieniem krwi),
- bóle kręgosłupa (będące wynikiem wzmożonego napięcia mięśni przykręgosłupowych),
- choroby sercowo-naczyniowe (związane z zaburzeniami rytmu serca, gospodarki lipidowej, nadciśnieniem tętniczym),
- niestrawność, zaparcia, biegunki (będące następstwem zaburzeń trawienia),
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy (spowodowana nieprawidłowym wydzielaniem kwasów trawiennych),
- dermatozy, wypadanie włosów, zaburzenia cyklu miesiączkowego, spadek libido, bezsenność lub ospałość (wywołane zaburzeniem gospodarki hormonalnej),
- insulinooporność i cukrzyca typu 2 (związane z nadmiarem glukozy we krwi).
Objawy przewlekłego stresu w późnej fazie
Przy długotrwałym stresie następuje w końcu faza wyczerpania zasobów organizmu. Poziom „hormonów stresu” spada poniżej granicy normy. Organizm nie tylko zmaga się z ich brakiem, ale i spustoszeniami, jakie przez wiele tygodni poczynił ich nadmiar. Konsekwencją przewlekłego stresu jest spadek odporności, upośledzenie procesów metabolicznych. Prowadzi to do różnego typu infekcji. Może zwiększać ryzyko chorób autoimmunologicznych, osteoporozy, a nawet nowotworów.
Przewlekły stres odbija się także na samopoczuciu psychicznym i funkcjach poznawczych. Zaburzenia równowagi hormonalnej mogą powodować drażliwość, depresję czy stany lękowe. Ograniczają zdolność koncentracji, zapamiętywania, analitycznego myślenia.
Jak radzić sobie z objawami stresu?
W związku z długą listą negatywnych konsekwencji przewlekłego stresu zdecydowanie należy mu zapobiegać lub łagodzić jego objawy. W tym celu warto:
- w miarę możliwości dostosować codzienną aktywność do swoich potrzeb,
- pracować nad pozytywnym nastawieniem do życia (gdy nie można wpłynąć na stresogenne okoliczności, dobrze jest zmienić swój stosunek do nich),
- zapewnić sobie regularną dawkę aktywności fizycznej, najlepiej na świeżym powietrzu,
- opanować metody relaksacji,
- zadbać o czas na przyjemności, np. hobby, spotkania z przyjaciółmi,
- skorzystać z psychoterapii, a w razie potrzeby – z leczenia farmakologicznego.
