Przewód tętniczy Botalla łączy tętnicę płucną z początkowym odcinkiem aorty. Jeśli jego niezarośnięcie prowadzi do zaburzeń przepływu krwi po urodzeniu się dziecka, podejmuje się leczenie powstałej wady za pomocą leków, interwencji związanej z cewnikowaniem i zamknięciem przewodu albo wykonuje się chirurgiczne podwiązanie tego naczynia krwionośnego.
Przewód Botalla w krążeniu płodowym i po urodzeniu się dziecka
Krążenie płodowe charakteryzuje się tym, że w celu usprawnienia przepływu krwi w okresie rozwoju wewnątrzmacicznego dziecka, wykorzystywane są dodatkowe naczynia, które po porodzie szybko zarastają. Są to:
- przewód tętniczy Botalla, łączący pień płucny z aortą zstępującą,
- otwór owalny w przegrodzie międzyprzedsionkowej,
- przewód żylny, łączący żyłę pępowinową z żyłą główną dolną płodu,
- połączenie pomiędzy żyłą pępowinową a żyłą wrotną (kierujące krew z łożyska do wątroby dziecka).
W warunkach wewnątrzmacicznych struktury te pozwalają na zoptymalizowanie krążenia. Krążenie płodowe różni się bowiem czynnościowo od obiegu krwi noworodka, bo w płucach płodu nie dochodzi do wymiany gazowej. Ruchy oddechowe są stłumione, a płuca rozwijają się w stanie miernie rozprężonym – nie są wypełnione powietrzem. W związku z tym potrzebują relatywnie niewiele krwi.
W krążeniu płodowym krew z żyły pępowinowej trafia częściowo do wątroby, a częściowo do żyły głównej dolnej i prawego przedsionka. Stamtąd w większości przepływa przez przewód Botalla do aorty i przez otwór owalny do lewego przedsionka. Następnie kierowana jest do narządów obwodowych dziecka, omijając krążenie płucne. Reszta dostaje się przez prawą komorę do pnia płucnego.
Funkcja efektywnego oddychania pojawia się dopiero po porodzie, kiedy pępowinowy obieg krwi zostaje przerwany, a niedotlenienie wywołuje odruchowe wykonywanie głębokich wdechów. Płuca zaczynają się stopniowo wypełniać powietrzem, a przepływ krwi przez ten narząd bardzo szybko się zwiększa. Zmienia to rozkład ciśnień w przedsionkach serca i dużych naczyniach. Przewód tętniczy zamyka się w ciągu kilkunastu godzin po porodzie, a wpływ na ten proces ma również utlenowanie krwi w początkowej części aorty, rosnące na skutek wentylacji płucnej. Układ krążenia przestawia się na docelowy tryb pracy: z podziałem obiegu krwi na duży – obwodowy i mały – płucny.
Przetrwały przewód tętniczy Botalla – występowanie i objawy
Przetrwały przewód Botalla to najczęstsza wada serca u dzieci. O jej istnieniu można mówić już w 2–3 dobie życia, gdyż fizjologicznie przewód tętniczy zamyka się w ciągu kilku-, kilkunastu godzin po porodzie. Relatywnie często schorzenie to obserwuje się u wcześniaków. Przeważnie stanowi wadę izolowaną (nie towarzyszą jej inne anomalie układu krążenia), ale zdarza się, że jest to jeden z objawów złożonej wady serca. Przepływ krwi przez przetrwały przewód tętniczy Botalla może paradoksalnie umożliwić przeżycie dziecku z ciężkimi zaburzeniami rozwojowymi serca lub dużych naczyń, których nie można usunąć w przebiegu doraźnego, natychmiastowego zabiegu.
Przetrwały przewód tętniczy Botalla (schorzenie nazywane w skrócie PDA od angielskiego miana tej wady) powoduje u noworodków zespół objawów, z których najczęstsze są:
- płaczliwość,
- kaszel, duszność,
- męczenie się przy karmieniu,
- powolny przyrost masy ciała.
U dziecka stwierdza się szmer nad sercem (tzw. maszynowy), słabo wypełniające się tętno, niskie ciśnienie, zwykle również przyspieszenie pracy serca.
Natężenie objawów jest proporcjonalne do wielkości przepływu krwi przez przewód tętniczy. Jeśli jest on mały, rozpoznanie może być niekiedy postawione przypadkowo w późniejszym okresie życia dziecka. W rzadkich przypadkach diagnozuje się przetrwały przewód Botalla u dorosłych.
Jak działa układ krążenia? Dowiesz się tego z filmu:
Rozpoznanie przetrwałego przewodu Botalla
W przypadku podejrzenia istnienia PDA dziecko kieruje się na badania dodatkowe. Najczęściej do potwierdzenia istnienia wady wystarczy dopplerowska echokardiografia serca (USG tego narządu z wykorzystaniem przystawki umożliwiającej rejestrowanie kierunku i natężenia przepływu krwi w naczyniach krwionośnych). W uzasadnionych przypadkach wykonuje się dodatkowo cewnikowanie serca i angiografię albo badanie przy pomocy tomografu komputerowego (CT) lub rezonansu magnetycznego (MR, NMR).
Przetrwały przewód tętniczy Botalla – zamknięcie
Celem leczenia przetrwałego przewodu Botalla jest zawsze jego zamknięcie w możliwie wczesnym okresie istnienia wady. Wynika to z faktu, że utrzymujący się w nim przepływ może prowadzić do zaburzeń funkcjonowania serca i płuc oraz do powstawania nieodwracalnych zmian w tych narządach.
Metoda leczenia zależna jest od stanu i wieku chorego oraz od istniejących już powikłań. Przetrwały przewód Botalla można zamknąć:
- podając noworodkowi leki obkurczające przewód tętniczy (może to niekiedy doprowadzić do jego zarośnięcia),
- wykonując zabieg interwencyjny, polegający na przezskórnym wprowadzeniu do naczyń cewnika i zamknięcia przewodu tętniczego Botalla sprężynką naczyniową lub zestawem Amplatza,
- podwiązując i przecinając przewód tętniczy podczas zabiegu kardiochirurgicznego.
Ostatnia metoda wiąże się z koniecznością otwarcia klatki piersiowej dziecka, ale jej skuteczność jest stuprocentowa – natychmiast przywracany jest prawidłowy przepływ krwi.
