Wątroba to narząd pełniący w organizmie człowieka ważne funkcje. Odpowiada m.in. za detoksykację, filtrację, metabolizowanie i magazynowanie. To właśnie w nim przetwarzane są toksyny, szkodliwe substancje, leki, a także inne spożywane produkty. Nieodpowiednie nawyki żywieniowe, stres i alkohol to przyczyny osłabiające działanie wątroby. W celu sprawdzenia jej kondycji warto wykonać próby wątrobowe. Ocena wyników i porównanie z normami wykaże, czy istnieją jakieś zaburzenia funkcji wątroby.
Próba wątrobowa – na czym polega badanie?
Próby wątrobowe to badanie biochemiczne krwi oceniające aktywność enzymów znajdujących się w wątrobie. Jeśli wątroba funkcjonuje właściwie, enzymy znajdują się w jej komórkach, jeżeli jednak doszło do uszkodzenia, enzymy wydostają się do krwi (poza wątrobę). Próby wątrobowe najczęściej obejmują takie enzymy jak: ALT (inaczej: ALAT, GPT, czyli aminotransferaza alaninowa), AspAT (inaczej: AST, GOT, czyli aminotransferaza asparaginianowa), ALP (inaczej: FA, Falk, FAL, czyli fosfataza alkaliczna), GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza), LDH (dehydrogenaza mleczanowa) i bilirubinę całkowitą.
Badanie wykonuje się na zlecenie lekarza. Warto je wykonać, gdy osoba:
- jest osłabiona, czuje ciągłe zmęczenie,
- nagle traci masę ciała, a także nie ma apetytu, dodatkowo towarzyszą temu wzdęcia, biegunki, nudności, wymioty,
- ma bóle po prawej stronie klatki piersiowej, pod żebrami,
- ma silne i bolesne skurcze mięśni,
- odczuwa świąd skóry, jej skóra lub białka oczu są żółtawe,
- często krwawi z dziąseł i nosa,
- ma zaburzenia miesiączkowania i cyklu (u kobiet) oraz obniżone libido, impotencję, utratę owłosienia (pachy, łono), powiększają się także gruczoły piersiowe (u mężczyzn).
Próby wątrobowe to badanie, które warto wykonać także profilaktycznie (przynajmniej raz w roku), szczególnie jeśli prowadzi się styl życia mogący jej szkodzić.
Próby wątrobowe na czczo? Przygotowanie do badania
Badanie polega na pobraniu krwi żylnej. Próby wątrobowe wykonuje się na czczo, dlatego na 12 godzin przed badaniem nie należy nic jeść. Przed badaniem można pić wodę – nie wolno spożywać kawy, wód smakowych, napojów gazowanych, soków itp. Nie można także palić papierosów i żuć gumy. Nieodpowiednie nawyki żywieniowe zaburzają wyniki, dlatego na kilka dni (nawet 1 tydzień) przed badaniem należy unikać dań ciężkostrawnych, a także alkoholu.
Normy i przyczyny podwyższonych prób wątrobowych
Warto pamiętać, że poprawne wyniki (normy) są najlepszą oznaką zdrowia wątroby. Jeśli jednak wyniki prób wątrobowych nie mieszczą się w normie (są podwyższone lub obniżone), wskazywać to może na niewłaściwe funkcjonowanie wątroby.
- próby wątrobowe ALT (inaczej: ALAT, GPT)
Norma: 5–40 U/I.
Przyczynami podwyższonych prób wątrobowych ALT mogą być: zapalenie wątroby (ostre lub przewlekłe), żółtaczka mechaniczna, mononukleoza, hemoliza, marskość lub stłuszczenie wątroby, choroba mięśni (miopatie), choroba tarczycy, celiakia, choroba Wilsona, alkoholowa choroba wątroby, zawał serca, a także nowotwór wątroby.
- próby wątrobowe AspAT (inaczej: AST, GOT)
Norma: 5–40 U/I.
Przyczynami podwyższonych prób wątrobowych AspAT mogą być: zapalenie wątroby (ostre lub przewlekłe), żółtaczka, marskość lub stłuszczenie wątroby, zawał serca, uszkodzenie wątroby w wyniku toksycznego działania leków, choroba Wilsona, zakrzepica żył wątrobowych, uszkodzenie alkoholowe wątroby, choroba nerek, uszkodzenia mięśni, oparzenia, a także guzy nowotworowe.
- próby wątrobowe ALP (inaczej: FA, Falk, FAL)
Norma: dla noworodków: 50–165 U/I, dla dzieci: 20–-150 U/I, dla dorosłych: 20–70 U/l.
Przyczynami podwyższonych prób wątrobowych ALP mogą być: zapalenie, marskość lub gruźlica wątroby, zapalenie dróg żółciowych, mononukleoza zakaźna, choroba nerek, kości, niewydolność serca, a także nowotwór wątroby lub kości.
- próby wątrobowe GGTP
Norma: dla kobiet: 10–66 U/l, dla mężczyzn: 18–100 U/l.
Przyczynami podwyższonych prób wątrobowych GGTP mogą być: niedrożność dróg żółciowych, nadużywanie alkoholu, alkoholowe uszkodzenie wątroby, stłuszczenie wątroby, choroba trzustki, zawał serca, ostre lub przewlekłe zapalenie trzustki, a także nowotwór wątroby.
- próby wątrobowe LDH
Norma: 120–230 U/l.
Przyczynami podwyższonych prób wątrobowych LDH mogą być: zapalenie wątroby, stan po zawale serca, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie płuc, anemia, uszkodzenie skóry, choroba dróg żółciowych, a także nowotwór wątroby.
- bilirubina całkowita
Norma: 0,2–1,0 mg/dl.
Przyczynami podwyższonej bilirubiny całkowitej mogą być: żółtaczka, zespół Gilberta, nieprawidłowa praca wątroby, a także nowotwór wątroby.
Poprawne wyniki prób wątrobowych (normy) różnią się w zależności od laboratorium i są określane zgodnie z metodą pomiaru. Podane powyżej normy należy traktować poglądowo i skonsultować wyniki indywidualnie.
Diagnostyka: próby wątrobowe w ciąży
Chora wątroba i zaburzenia jej funkcjonowania u kobiety w ciąży stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia zarówno matki, jak i płodu. U kobiet w ciąży może dojść do cholestazy ciążowej, zespołu HELLP (zespół objawów u kobiet w ciąży), a także ostrego ciążowego stłuszczenia wątroby. Mogą również wystąpić niezwiązane z ciążą choroby wątroby, takie jak kamica pęcherzyka żółciowego czy wirusowe zapalenie wątroby.
Próby wątrobowe w ciąży powinny wykonać kobiety:
- powyżej 35. roku życia,
- w ciąży mnogiej,
- które przebyły choroby wątroby, nerek i dróg żółciowych, a także przechodzące cholestazę w trakcie antykoncepcji hormonalnej,
- odczuwające ból z prawej strony, pod klatką piersiową,
- mające silne wymioty, nudności, wzdęcia, niestrawność,
- słabe i zmęczone,
- krwawiące z dziąseł i nosa,
- mające zażółconą skórę i białka oczne,
- które odczuwają świąd skóry.
Podwyższone próby wątrobowe wskazują na choroby matki. Należy jednak podkreślić, że mają one poważne konsekwencje nie tylko dla niej, ale i płodu. W ich wyniku mogą wystąpić: niedotlenienie płodu, hipoglikemia, przedwczesny poród, niska masa urodzeniowa, a także obumarcie płodu.
