Odpowiedź immunologiczna to fizjologiczny szereg procesów na poziomie molekularnym organizmu, mający na celu jego ochronę przed zakażeniami bakteryjnymi, wirusowymi, grzybiczymi i innymi. Wszystkie czynniki chorobotwórcze uruchamiające kaskadę reakcji układu odpornościowego nazywa się patogenami.
Czym jest układ odpornościowy człowieka?
Rezerwuarem najważniejszych komponentów układu odpornościowego człowieka jest szpik kostny. W nim znajduje się najwięcej komórek odpowiedzialnych za reakcje obronne. Nie mniej istotną funkcję pełni grasica, znajdująca się w śródpiersiu przednim. Ważnymi strukturami są ponadto węzły chłonne i śledziona.
System odpornościowy może być wrodzony, czyli nieswoisty, lub nabyty – swoisty. Układ odpornościowy nieswoisty przekazywany jest genetyczne i jest pierwotnym rodzajem obrony przed chorobami. Układ odpornościowy swoisty jest wtórny, nabywany w trakcie życia osobniczego. Oba te rodzaje odporności nakładają się na siebie, uzupełniają i doskonalą w zależności od potrzeb organizmu.
Pierwotna odpowiedź immunologiczna oparta jest na procesach, które tworzyły się już we wczesnych etapach filogenezy. Do jej uruchomienia dochodzi wówczas, gdy czynniki chorobotwórcze przekroczą naturalne bariery ochronne, takie jak błony śluzowe lub skórę (np. na skutek skaleczenia). Jest to natychmiastowa linia obrony. Odpowiedzialne za nią są liczne komórki, w tym monocyty, granulocyty, makrofagi i komórki nabłonkowe. Ten rodzaj odpowiedzi rozwija się dość długo. Trwa od kilku do kilkunastu dni. W tym czasie zwykle pojawiają się objawy choroby.
Wtórna odpowiedź immunologiczna ma charakter adaptacyjny. Za rozpoznanie specyficznego antygenu odpowiedzialne są limfocyty, i to właśnie od tych ostatnich uzależniona jest odpowiedź swoista. Ten rodzaj odporności, w odróżnieniu od układu nieswoistego, występuje tylko u kręgowców. W mechanizm tego rodzaju odpowiedzi zaangażowane są głównie: limfocyty B, limfocyty T pomocnicze i cytotoksyczne. Powstaje on po ponownym zetknięciu się z danym antygenem. Już w kilka godzin po wniknięciu „obcego czynnika” do organizmu dochodzi do pełnego uruchomienia ścieżki wtórnej odpowiedzi immunologicznej.
Podział na odpowiedź swoistą i nieswoistą jest podziałem umownym. W praktyce bowiem rozwój odpowiedzi swoistej bez nieswoistej nie jest możliwy.
Rodzaje odpowiedzi immunologicznej
Odpowiedz immunologiczną dzieli się na humoralną i komórkową. W przebiegu odpowiedzi humoralnej antygen musi się połączyć ze swoistym dla siebie receptorem na błonie limfocytu B. Aby jednak do tego doszło, w pierwszej kolejności musi dojść do pobudzenia limfocytów Th. Odpowiadają one za produkcję cytokin mających zdolności do pobudzania podziałów i różnicowania się limfocytów B. Przeciwciała produkowane są przez komórki plazmatyczne. Na tym etapie dochodzi do wytworzenia komórek pamięci, które „przechowują” obraz antygenu i dzięki temu po ponownym zaatakowaniu patogenu organizm reaguje szybciej.
Jak działa układ immunologiczny? Dowiesz się tego z filmu:
Odpowiedź komórkowa jest uzupełnieniem odpowiedzi humoralnej. W trakcie jej przebiegu zaangażowane są wyłącznie te komórki, które wcześniej zostały uczulone przez antygen. Czym zatem różnią się oba rodzaje odpowiedzi? W odpowiedzi immunologicznej biorą udział oba te mechanizmy, jednakże uważa się, że odpowiedź humoralna uruchamia się głównie w odpowiedzi na infekcje bakteryjne, natomiast komórkowa reaguje na ataki wirusów, komórek nowotworowych i na skutek odrzucania przeszczepu.
Nabywanie odporności
Odporność uzyskuje się w dwojaki sposób. Sposób czynny nabywania odporności polega na pobudzaniu organizmu do produkowania określonych przeciwciał. Może być naturalny (zachodzący na skutek przebycia infekcji) lub sztuczny (wywołany podaniem szczepionki). Bierne nabieranie odporności związane jest z podawaniem do organizmu gotowych przeciwciał, np. przenikaniem komórek odpornościowych podczas porodu przez łożysko (ilość przeciwciał, jakie otrzymuje wówczas dziecko, pozostaje do około 4 roku życia) lub przez podawanie surowicy (jest to sposób sztuczny, np. po zakażeniu laseczką tężca lub jadem żmii).
Odpowiedź autoimmunologiczna
Reakcja autoimmunologiczna ma miejsce wówczas, gdy mechanizmy obrony skierowane są przeciwko prawidłowym, własnym komórkom. Choroby autoimmunologiczne są coraz częstszym schorzeniem i biorą udział w powstawaniu np.: zapaleń tarczycy, niedokrwistości, niepłodności, chorób układowych tkanki łącznej lub przedwczesnej menopauzy.
Bibliografia:
1. Marta Sochocka, Zofia Błach-Olszewska, Mechanizmy wrodzonej odporności, Postepy Hig Med Dosw., 2005, 59: 250–258.
