Tyroksyna i trójjodotyronina to hormony wytwarzane przez tarczycę. Mają ogromne znaczenie w organizmie, m.in. wpływają na metabolizm cukrów, tłuszczów i białek, regulują przemiany energetyczne, są związane ze wzrostem i rozwojem tkanek, w tym układu nerwowego i kostnego. Po opuszczeniu tarczycy tyroksyna i trójjodotyronina łączą się ze specjalnymi białkami, a część z nich pozostaje wolna. W badaniach określa się ilość wolnej tyroksyny fT4 oraz wolnej trójjodotyroniny ft3.
Badanie hormonów tarczycy – wskazania i normy
Prawidłowy poziom wolnej tyroksyny, wolnej trójjodotyroniny i tyreotropiny jest niezależny od wieku i płci. Normy dla poszczególnych hormonów tarczycy należy odczytywać według zakresów referencyjnych podanych przez laboratorium przeprowadzające test.
Dla kobiet w ciąży norma fT4 jest zazwyczaj niższa. Zakres referencyjny podawany jest dla każdego laboratorium razem z wynikami. Normy mogą różnić się w zależności od placówki, w której wykonuje się badanie.
Interpretacja wyników: niskie fT4 a poziom TSH, znaczenie
Wysokie TSH i niskie fT4 z dużym prawdopodobieństwem wskazują na niedoczynność tarczycy, czyli hipotyreozę. Niskie TSH i wysokie fT4 może oznaczać z kolei nadczynność tarczycy, czyli hipertyreozę. Zwykle w obu przypadkach badania potwierdzają przypuszczenia wysnuwane na podstawie dolegliwości.
Pierwotna niedoczynność tarczycy spowodowana jest uszkodzeniem gruczołu i daje zwykle typowe objawy. FT4 poniżej normy i podniesiony poziom TSH potwierdzają tę diagnozę. Mniej typowe są symptomy niedoczynności tarczycy wtórnej lub trzeciorzędowej. W takich przypadkach dolegliwości mogą sugerować zaburzenia pracy tarczycy, ale do postawienia diagnozy niezbędne jest wykonanie badań hormonów tarczycy oraz innych, wykrywających przyczynę zaburzeń.
We wtórnej niedoczynności tarczycy jest jednocześnie niskie TSH i fT4. Niedobór TSH i niedoczynność mogą wynikać z niedoczynności przysadki mózgowej. Przysadka może ulec uszkodzeniu na skutek urazu, krwotoku mózgowego lub ucisku przez guza, wtedy jej praca jest mniejsza.
W trzeciorzędowej niedoczynności tarczycy stężenie hormonów jest jeszcze inne – to niskie fT4 i TSH w normie. Jednocześnie obniżone fT4 i prawidłowe TSH występują rzadko. Taki stan mogą spowodować:
- sarkoidoza – choroba układu immunologicznego, skutkuje powstawaniem w organizmie małych grudek zapalnych, ziarniniaków; grudki najczęściej tworzą się w płucach i w węzłach chłonnych,
- przerwanie ciągłości szypuły przysadki mózgowej na skutek urazu albo pierwotnego lub wtórnego tzw. zespołu pustego siodła,
- guzy podwzgórza.
Czasem w tym rodzaju niedoczynności tarczycy TSH może być obniżone, co dodatkowo utrudnia postawienie diagnozy i wymaga bardzo szczegółowych badań w celu rozpoznania przyczyny.
Wskazania do przeprowadzenia badań hormonów tarczycy
Wskazaniem do wykonania badań hormonów tarczycy są objawy mogące świadczyć o zaburzeniach pracy tego gruczołu. Dolegliwości, które mogą być skutkiem niedoczynności tarczycy, to m.in.:
- ciągłe odczuwanie zimna,
- senność,
- duża męczliwość, duszność podczas i po wysiłku,
- sztywność mięśni,
- ból stawów,
- brak apetytu i mimo to wzrost masy ciała,
- zaburzenia pracy układu trawiennego, częste zaparcia,
- obrzęki twarzy i szyi, okolic oczu,
- wrażenie obrzmienia całego ciała na skutek zatrzymania wody w organizmie,
- pogorszenie pamięci,
- problemy z koncentracją,
- spadek popędu płciowego,
- zaburzenia cyklu miesiączkowego,
- spadek kondycji paznokci i włosów, ich matowość i wzmożona łamliwość.
Również objawy sugerujące nadczynność tarczycy powinny być impulsem do zbadania poziomu hormonów. Najczęstsze skutki nadczynności tarczycy to chudnięcie bez wyraźnej przyczyny, drażliwość, nerwowość, zwiększona potliwość, osłabienie rąk i nóg i zaburzenia miesiączkowania.
Zobacz też: Czy niskie TSH występuje tylko w chorobach tarczycy? Objawy i przyczyny niskiego TSH
Badania hormonów tarczycy wykonuje się też u ciężarnych, ponieważ zaburzenia pracy tego gruczołu mogą skutkować nawet poronieniem lub przedwczesnym porodem. Odpowiednio wcześnie wykryta nieprawidłowość pozwala w porę wdrożyć leczenie, jeśli jest ono konieczne.
Poziom TSH i fT4 bada się u noworodków w celu sprawdzenia, czy nie występuje wrodzona nadczynność lub niedoczynność tarczycy.
Określenie poziomu wolnej tyroksyny fT4 w organizmie może być istotne także w diagnostyce niepłodności. Zaburzenia pracy tarczycy wpływają negatywnie na regularność cyklów menstruacyjnych i tym samym utrudniają zajście w ciążę.
Koszt badania hormonów tarczycy – TSH, fT3 i fT4, przygotowanie do badania
FT4 za niskie powinno skłonić do wykonania testu TSH. Koszt każdego z tych badań to około 20 do 30 złotych. Testy wykonuje się z krwi żylnej. Do badania należy zgłosić się na czczo i w godzinach porannych.
Oznaczanie pojedynczych hormonów tarczycy nie jest miarodajne, dlatego zaleca się wykonywanie badań złożonych z kilku parametrów. Zbadanie hormonów tarczycy kompleksowo to koszt od około 60 do 100 złotych poza publicznym systemem zdrowia.
