Pojęcie ketozy wiele osób błędnie utożsamia z popularną w ostatnich latach dietą wysokotłuszczową. Tymczasem ketoza to stan, który wspomniana dieta wywołuje. Polega na pobieraniu energii przez organizm głównie z tłuszczów, a nie – jak to bywa u większości ludzi – z węglowodanów.
Jak dochodzi do ketozy?
Stan ketozy wiąże się z procesem powstawania i zwiększania ilości ciał ketonowych w organizmie. Jest to grupa związków chemicznych, wytwarzanych w procesie metabolizmu tłuszczów. Do ciał ketonowych można zaliczyć aceton, kwas acetylooctowy oraz kwas beta-hydroksymasłowy. Głównym miejscem produkcji ciał ketonowych, a także wydzielania tych związków do krwi jest wątroba. Ciała ketonowe są alternatywnym produktem utlenienia wolnych kwasów tłuszczowych w tym narządzie, a proces ich powstawania określany jest mianem ketogenezy.
W trakcie ketozy następuje wzrost stężenia ciał ketonowych powyżej 0,5 mmol/l krwi. U osób odżywiających się w normalny sposób poziom ten z reguły nie przekracza 0,2–0,3 mmol/l. Warunkiem ketozy jest obniżenie i utrzymanie niskiego poziomu insuliny i glukozy we krwi. Ten stan powoduje zmianę gospodarki energetycznej organizmu, ponieważ w normalnych warunkach większość komórek ludzkiego ciała pobiera energię przede wszystkim z węglowodanów (glukozy), ale również z tłuszczów (ketonów).
Stan chwilowej ketozy występuje często tuż po sporym wysiłku fizycznym, który prowadzi do wielu zmian hormonalnych, krążeniowych, oddechowych i metabolicznych. Znaczny wzrost stężenia ciał ketonowych we krwi stwierdza się u większości osób w ciągu 60 minut po przerwaniu wysiłku. Lekarze oraz dietetycy nazywają ten stan ketozą powysiłkową.
Zastosowanie ketozy w medycynie
Istnieją przesłanki do stosowania ketozy w niektórych schorzeniach. W celach medycznych ketozę wykorzystuje się u osób cierpiących na: epilepsję (przypuszcza się, że ketoza sprzyja spadkowi ilości napadów padaczkowych, choć zależność nie została wyjaśniona), nowotwory (uważa się, że komórki nowotworowe nie są w stanie czerpać energii z ciał ketonowych), cukrzycę (ketoza sprzyja kontroli glikemii), otyłość (podczas ketozy organizm nie odczuwa głodu). Ketoza sprzyja ponadto leczeniu chorób neurodegeneracyjnych (alzheimera, parkinsona, stwardnienia zanikowego bocznego).
Jak przejść w stan ketozy?
Stężenie ciał ketonowych we krwi zwiększa się:
- u osób głodzących się – (zwolennicy ketozy często stosują post trwających ok. 36 godzin),
- w czasie znacznego wysiłku fizycznego (stan przejściowy, ustępuje po spożyciu posiłku),
- u osób nadużywających alkoholu,
- u osób stosujących dietę niskowęglowodanową (ketogeniczną).
Istnieje wiele diet, które wprowadzają w stan ketozy. Ich fundamentalną zasadą jest ograniczenie węglowodanów na rzecz zwiększenia ilości tłuszczów lub białek w jadłospisie. Pierwsze wzmianki o tego typu diecie pochodzą z XIX w. Zwolennicy diet ketogenicznych uważają, że w ten sposób odżywiali się ludzie przed rewolucją neolityczną. Obecnie wiele tego rodzaju diet wykorzystuje w nazwie termin „paleo”, co ma być bezpośrednim nawiązaniem do okresu paleolitu, czyli epoki kamienia łupanego.
Część dietetyków stosuje podział na:
- dietę średniowęglowodanową – spożycie węglowodanów utrzymuje się na poziomie ok. 25–45% wszystkich spożytych w ciągu doby kalorii,
- dietę niskowęglowodanową – spożycie węglowodanów oscyluje w granicach 10–25% wszystkich kalorii,
- dietę ketogeniczną – ilość zjadanych węglowodanów nie przekracza 10% wszystkich kalorii, z reguły jest to poniżej 50 g węglowodanów na dobę.
Jadłospis osoby na diecie ketogenicznej
Do ketozy może doprowadzić długotrwałe przebywanie na diecie ubogiej w węglowodany. W jadłospisach osób stosujących tego typu diety obecne są: produkty pochodzenia zwierzęcego, owoce o niskim indeksie glikemicznym, żywność pochodzenia roślinnego o niskim indeksie glikemicznym oraz niskiej zawartości węglowodanów. Zabronionymi produktami są słodycze, słodzone napoje, owoce o wysokim indeksie glikemicznym, pieczywo, a także warzywa i produkty zbożowe i bogate w skrobię.
Przykładowy jadłospis osoby dążącej do ketozy może wyglądać następująco:
- śniadanie – jaja kurze, boczek, smalec, papryka zielona,
- obiad – polędwiczki wieprzowe, puree z kalafiora, sałatka z zielonymi oliwkami,
- kolacja – wędliny, tłusty twaróg, szpinak, ogórki, pomidor.
Dobór proporcji jest zależny od dziennego zapotrzebowania na kalorie, płci, wieku i stanu zdrowia osoby stosującej dietę ketogeniczną.
Jakie efekty przynosi ketoza?
Zdaniem zwolenników ketozy osoby spożywające zwiększoną ilość tłuszczów kosztem węglowodanów poprawiają kondycję i pracę mózgu, co prowadzi do zwiększenia koncentracji oraz poczucia przypływu energii i dobrego samopoczucia. Stan ten występuje w początkowym etapie diety. Wśród efektów takiej diety wymienia się również zmniejszenie uczucia głodu czy działanie moczopędne, sprzyjające zmniejszeniu masy ciała.
