Karboksyhemoglobina tworzy się nawet przy niedużych poziomach tlenku węgla (CO). Jej niezdolność do przenoszenia tlenu sprawia, że już przy stężeniach czadu w powietrzu mniejszych niż 0,1% dochodzi do bezpośredniego zagrożenia życia.
Rola hemoglobiny w organizmie
Hemoglobina jest złożonym kompleksem białkowym, który zawiera w sobie atom żelaza. Ma bardzo dużą łatwość przyłączania cząsteczek tlenu. Hemoglobina znajduje się w czerwonych ciałkach krwi (erytrocytach), dzięki czemu dociera do najmniejszych naczyń włosowatych. Tam tlen jest oddawany do tkanek, a hemoglobina łączy się z częścią oddawanego przez tkanki dwutlenku węgla. Reszta tego gazu rozpuszcza się w osoczu. Krew z narządów obwodowych trafia do płuc, gdzie dwutlenek węgla jest wydalany, a hemoglobina łączy się z kolejną cząsteczką tlenu. Ten mechanizm zapewnia prawidłowe utlenowanie tkanek obwodowych i umożliwia prawidłowy przebieg reakcji metabolicznych, zapewniających komórkom dostateczną ilość energii.
Działanie tlenku węgla na hemoglobinę
W warunkach prawidłowych czad nie występuje w powietrzu oddechowym, a hemoglobina z podobną łatwością wiąże się z tlenem i dwutlenkiem węgla. Jeśli jednak w powietrzu oddechowym znajdzie się tlenek węgla, jest on natychmiast wychwytywany. Połączenie z hemoglobiną okazuje się na tyle silne i trwałe, że przez dłuższy czas niemożliwe staje się przenoszenie tlenu przez erytrocyty. Dochodzi do zaburzenia dostarczania tego gazu do tkanek obwodowych.
Zobacz: Zatrucie czadem – objawy i przyczyny, postępowanie ratownicze
Okres, po jakim karboksyhemoglobina rozpada się, jest na tyle długi, że bez intensywnego, specjalistycznego leczenia silnie zatruty chory nie ma szansy na przeżycie. Jednocześnie czas na interwencję lekarską jest dramatycznie krótki, gdyż w warunkach znacznego niedotlenienia tkanka mózgowa ulega nieodwracalnym zmianom w ciągu kilku minut.
Skutki zatrucia tlenkiem węgla
Powstawanie karboksyhemoglobiny to proces bardzo szybki ze względu na opisane, bardzo wysokie, powinowactwo obu związków (hemoglobiny i tlenku węgla). Reakcja organizmu jest uzależniona od stężenia tego szkodliwego gazu w powietrzu.
Stężenia małe (nieprzekraczające 0,04%) są przyczyną uciążliwych bólów głowy u osób przebywających w zaczadzonym pomieszczeniu. Stężenia większe (0,08%) powodują nudności i wymioty, a ciągu najpóźniej godziny prowadzą do śpiączki z drgawkami. Zwiększenie się stężenia CO w powietrzu do poziomu 1,2% jest przyczyną niemal natychmiastowej utraty przytomności i śmierci zatrutej osoby w ciągu 3–4 minut.
Przyczyny zatrucia czadem
Do zatrucia czadem dochodzi zwykle w zamkniętych przestrzeniach. Tlenek węgla powstaje podczas spalania substancji w warunkach niedoboru tlenu.
Przyczyną może być pożar, podczas którego proces spalania przebiega bardzo gwałtownie. Czad powstaje też, jeśli w zamkniętym pomieszczeniu uruchomi się silnik spalinowy (np. samochód w garażu).
Najczęstszą przyczyną zatrucia tlenkiem węgla i tworzenia się karboksyhemoglobiny jest jednak nieprawidłowe spalanie gazu lub innych paliw w instalacjach grzewczych. Problem dotyczy urządzeń, takich jak bojlery i kuchenki gazowe, piece na paliwa stałe (drewno lub węgiel), kominki.
Zobaczcie, jakie funkcje pełni układ oddechowy człowieka:
Spalanie z wydzielaniem tlenku węgla może być wywołane przez:
- brak odpływu spalin z pomieszczenia (niedrożny przewód kominowy),
- niedostateczną wentylację pomieszczenia, która uniemożliwia dostarczanie niezbędnej do prawidłowego spalania ilości tlenu,
- zbyt szczelne i pozamykane drzwi i okna (np. plastikowe, tanie okna bez mikrowentylacji),
- niedrożność kratek wentylacyjnych (nawiewnych i wywiewnych),
- uszkodzenie lub nieprawidłowe ustawienie urządzenia grzewczego.
Przeciwdziałanie zatruciom czadem
Podstawowe działania zapewniające bezpieczeństwo i zapobiegające zatruciom tlenkiem węgla to:
- dokonywanie regularnych przeglądów urządzeń,
- zapewnienie prawidłowej wentylacji w pomieszczeniach, gdzie są zainstalowane,
- dopełnienie obowiązku wykonywania okresowych rewizji przewodów kominowych przez kominiarza.
Niezwykle ważne jest też zabezpieczenie domu poprzez instalację czujek czadu, które reagują na niewielkie stężenia tlenku węgla. Głośnym sygnałem dźwiękowym są one w stanie ostrzec zagrożone osoby, jeszcze zanim pojawi się realne niebezpieczeństwo dla ich zdrowia i życia.
Postępowanie w przypadku podejrzenia zatrucia tlenkiem węgla
Jeśli podejrzewa się, że osoby znajdujące się w jakimś pomieszczeniu uległy zatruciu czadem, należy zachować szczególną ostrożność, tym bardziej że gaz ten jest bezwonny i bezbarwny. W przypadku wysokich stężeń tlenku węgla karboksyhemoglobina w organizmie ratownika będzie się tworzyła bardzo szybko i do utraty przez niego przytomności może dojść już po 2–3 wdechach. Dlatego podstawą jest zapewnienie sobie bezpieczeństwa. Przy wchodzeniu do pełnego czadu pomieszczenia niezbędne jest użycie aparatu oddechowego – typowa maska gazowa nie zapewnia dostatecznej ochrony.
Podjęcie akcji ratowniczej polega na ułożeniu osoby zatrutej w pozycji bezpiecznej i, jeśli tylko jest to możliwe, podanie tlenu. W przypadku zatrzymania krążenia należy podjąć resuscytację i nie przerywać jej aż do czasu przybycia ratowników medycznych.
