Sód należy do pierwiastków, które są niezbędne do poprawnego funkcjonowania organizmu, zwłaszcza w zakresie gospodarki wodno-elektrolitowej. Odpowiada on m.in. za objętość płynu pozakomórkowego. Z hiponatremią mamy do czynienia, jeśli poziom sodu we krwi spadnie poniżej 135 mmol/l.
Hiponatremia łagodna, umiarkowana i ciężka - objawy
Hiponatremia łagodna, czyli spadek poziomu sodu w granicach 130 do 135 mmol/l często przebiega bezobjawowo. Objawyhiponatremii umiarkowanej (spadek sodu do wartości 120-130 mmol/l) są specyficzne również dla innych schorzeń, dlatego bez badań ciężko je odpowiednio zdiagnozować. Najczęściej odczuwamy osłabienie i nudności z towarzyszącymi wymiotami. Jeżeli poziom sodu spadnie poniżej 125 mmol/l, mamy do czynienia z ciężką hiponatremią, która może zagrażać zdrowiu i życiu. Objawy nasilają się w zależności od spadku stężenia pierwiastka we krwi i obejmują kolejno:
- zaburzenia orientacji,
- bóle głowy,
- drgawki,
- zaburzenia oddychania,
- obrzęk mózgu,
- śpiączkę,
- zatrzymanie akcji serca.
Hiponatremia - leczenie
W przypadku podejrzenia hiponatremii podstawą jest przeprowadzenie badania krwi, które często uzupełniane jest badaniem moczu. Postępowanie lecznicze polega na wyrównaniu poziomu sodu we krwi do wymaganej wartości, które prowadzone jest pod kontrolą specjalisty. Zbyt szybkie dostarczenie sodu może prowadzić do zagrażających życiu powikłań np. mielinolizy środkowej mostu. Wówczas dochodzi do uszkodzenia osłonek mielinowych włókien nerwowych w mózgu, co bardzo często kończy się śmiercią. Dlatego im dłużej rozwijała się hiponatremia, tym wolniej należy uzupełniać braki sodu.
W leczeniu lżejszych form hiponatremii często spotyka się zalecenia ograniczające spożywanie płynów (w tym wody). Sód można dostarczyć do organizmu wraz z pożywieniem, ale w ilościach nie większych niż 5g/d (zalecenie Światowej Organizacji Zdrowia - należy pamiętać, że sód występuje powszechnie w pożywieniu, dlatego ciężko obniżyć jego poziom tylko złą dietą). Zbyt duża suplementacja tym pierwiastkiem (przyjmowanie preparatów zawierających sód) również ma swoje konsekwencje. Może zwiększać ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego, ponieważ sód zatrzymuje wodę we krwi, co przekłada się na wzrost ciśnienia. W przypadku zdiagnozowanego nadciśnienia, w lżejszych przypadkach hiponatremii przyjmuje się gotowe płyny elektrolitowe dostępne w aptece. W cięższych przypadkach preparaty z sodem można podawać dożylnie pod kontrolą lekarza.
Hiponatremia - przyczyny niedoboru sodu
Hiponatremia najczęściej wynika z nadmiernego odwodnienia organizmu - wraz z utratą wody tracimy inne pierwiastki, w tym sód. Odwodnienie może być następstwem wzmożonej aktywności fizycznej (np. na skutek ciężkiego treningu sportowego i nadmiernego pocenia się), długotrwałych wymiotów, biegunek czy przyjmowania znacznych ilości leków moczopędnych. Do utraty wody mogą też prowadzić rozległe oparzenia czy obecność substancji osmotycznych w moczu (np. glukoza czy mocznik, które mogą prowadzić do nadmiernego wydalania moczu).Hiponatremię powodują choroby: niedoczynność tarczycy, niedoczynność kory nadnerczy, niewydolność serca, marskość wątroby czy choroby nerek, a także zespół nieadekwatnego wydzielania hormonu antydiuretycznego (SIADH).
Zdarzają się przypadki, w których przyczyną spadku poziomu sodu w organizmie jest przewodnienie (zatrucie wodą), m.in. w przypadku tzw. choroby maratończyków, do której dochodzi na skutek przyjmowania bardzo dużej ilości płynów z niewielką ilością sodu. Zdarza się, że do zatrucia wodą prowadzą zabiegi szpitalne - płukanie pęcherza lub wlewy bezelektrolitowe lub hipotoniczne.
Zobacz także: Czym jest polidypsja? Jakie mogą być jej przyczyny?
Hiponatremia polekowa
W przypadku przyjmowania dużych ilości leków moczopędnych występuje hiponatremia polekowa. Najczęściej ma ona łagodny charakter i ustępuje po ograniczeniu przyjmowania płynów, ponieważ większość nowoczesnych leków jest przystosowana do długotrwałego podawania i ma ograniczone efekty uboczne, nawet jeśli przyjmujemy je przez wiele lat. Do hiponatremii może przyczynić się zespół niekorzystnych czynników, do których należą: wiek, rodzaj przyjmowanych leków, wysoka temperatura otoczenia. Ryzyko wystąpienia hiponatremii polekowej jest także większe u palaczy i u kobiet. Do poważniejszego stanu można doprowadzić również przez przedawkowanie leków bez wiedzy i kontroli lekarza.
Zapobieganie hiponatremii polekowej opiera się na regularnej kontroli poziomu sodu we krwi (podstawowe badanie krwi), zwłaszcza w przypadku osób przyjmujących leki przeciwpsychotyczne, przeciwdepresyjne, karbamazepiny czy okskarbazepiny. Wskazane jest też minimalizowanie czynników zwiększających ryzyko wystąpienia zaburzeń poziomu sodu.
