Prolaktyna jest hormonem wydzielanym przez przedni płat przysadki mózgowej, podlegającym wpływom różnych czynników hamujących i stymulujących, które są produkowane przez podwzgórze. Zaburzenia pochodzenia podwzgórzowego mogą być czynnościowe (odwracalne, np. związane ze stresem, nadmiernym spadkiem masy ciała) lub organiczne (nieodwracalne, np. gruczolak). Prolaktyna odpowiada za rozwój gruczołów sutkowych i pobudzenie laktacji. Hiperprolaktynemia wiąże się z nadmiernym wydzielaniem prolaktyny przez przysadkę mózgową.
Hiperprolaktynemia - przyczyny
Przede wszystkim należy pamiętać, że hiperprolaktynemia czynnościowa może wynikać z różnych stanów fizjologicznych, takich jak: ciąża, karmienie piersią, stres, sen, stymulacja brodawek czy stosunek płciowy.
Stany patologiczne będące przyczyną hiperprolaktynemii to najczęściej gruczolaki przysadki. Niektóre inne schorzenia mogą wywołać wtórną hiperprolaktynemię. Zaliczamy do nich: zmiany naczyniowe, zapalne i inne w obrębie podwzgórza oraz przysadki, schorzenia innych gruczołów wydzielania wewnętrznego, takie jak choroba Cushinga czy niedoczynność tarczycy. Ponadto z hiperprolaktynemią można się spotkać podczas niewydolności nerek i marskości wątroby.
Hiperprolaktynemia - przebieg
Hiperprolaktynemia prowadzi do zaburzenia w zakresie wydzielania lutropiny (LH) i folikulotropiny (FSH), co skutkuje zahamowaniem dojrzewania pęcherzyka Graafa, zaburzeniami prawidłowej funkcji jajników, a w przypadku mężczyzn - zahamowaniem spermatogenezy i czynności dokrewnej jąder. Do mlekotoku dochodzi w efekcie bezpośredniego oddziaływania prolaktyny na gruczoły sutkowe. U mężczyzn w przebiegu hiperprolaktynemii zmniejsza się stosunek testosteronu do estrogenów i w efekcie pojawia się ginekomastia.
Hiperprolaktynemia u kobiet w wieku rozrodczym
Hiperprolaktynemia jest bardzo częstą przyczyną wtórnego braku miesiączki po odstawieniu leków antykoncepcyjnych. Pomiar poziomu prolaktyny można wykonać w dowolnym momencie cyklu miesiączkowego. Ponadto, w celu wykluczenia np. gruczolaka, wykonuje się badania obrazowe typu rezonans magnetyczny (MR) czy tomografia komputerowa (TK).Hiperprolaktynemia wywołana guzem przysadki mózgowej
Najczęściej występujący gruczolak przysadki mózgowej wydziela prolaktynę, co w efekcie wywołuje tzw. hipogonadyzm hiperprolaktynowy. Jego skutkiem są głównie zaburzenia miesiączkowania u kobiet i zaburzenia wzwodu u mężczyzn. Rozpoznanie opiera się na badaniach laboratoryjnych oraz badaniach obrazowych - TK, MR.
Hiperprolaktynemia - objawy
Hiperprolaktynemia u kobiet przejawia się:
- zaburzeniami cyklu miesiączkowego - krwawienia są skąpe, nieregularne, może też wystąpić wtórny brak miesiączki,
- niepłodnością,
- spadkiem libido,
- dyspareunią (bólem podczas stosunku),
- mlekotokiem,
- hirsutyzmem,
- bólami głowy i zaburzeniami widzenia w przypadku wystąpienia gruczolaka przysadki.
Hiperprolaktynemia u mężczyzn ma następujące objawy:
- spadek libido,
- zaburzenia wzwodu,
- niepłodność,
- ginekomastia (rozwój gruczołów piersiowych),
- spadek masy mięśniowej i zmniejszenie owłosienia płciowego.
Hiperprolaktynemia - leczenie
Lekiem najczęściej stosowanym w hiperprolaktynemii jest bromokryptyna. Oczywiście, w przypadku guzów przysadki dąży się do zmniejszenia również masy guza, jednak przede wszystkim celem leczenia jest przywrócenie prawidłowej czynności gonad. Pożądany skutek osiąga się, kiedy ustępują zaburzenia miesiączkowania i mlekotok, a zostaje przywrócona płodność oraz potencja. Leczenie jest wieloletnie i tylko stałe przyjmowanie leków dopaminergicznych (np. bromokryptyny) warunkuje uzyskanie remisji. Tylko w nielicznych przypadkach rozważa się leczenie operacyjne gruczolaków. Guz ulega zazwyczaj samoistnej regresji pod wpływem leczenia farmakologicznego.
Hiperprolaktynemia a ciąża
W wypadku kobiet, u których wykryto guz przysadki i hiperprolaktynemię, należy pamiętać, że hormony łożyskowe stymulują komórki przysadki (laktotropowe) do wzrostu. Jeśli więc kobieta ma już gruczolaka przysadki, rozpoznanego w momencie planowania ciąży, należy najpierw dążyć do optymalnego zmniejszenia jego wielkości. Ponadto już w czasie ciąży należy stale kontrolować pole widzenia. Leczenie farmakologiczne nie powinno być kontynuowane podczas ciąży.
Podsumowanie
Hiperprolaktynemia to stan nadmiernego wydzielania prolaktyny przez przysadkę mózgową. Czynnościowa wynika z przyczyn odwracalnych, a organiczna - nieodwracalnych. Stosowanie leków dopaminergicznych pozwala na zmniejszenie masy guza, jeśli jest to przyczyna hiperprolaktynemii, a także normalizacji wyników badań laboratoryjnych. Niestety, odstawienie leków prowadzi zazwyczaj do nawrotu choroby. Rokowanie jest dobre, nawet w przypadku gruczolaka przysadki. Leczenie operacyjne wiąże się ze sporą ilością powikłań oraz dużym odsetkiem nawrotów, więc sięga się po nie wyłącznie w pojedynczych przypadkach.
