Geriatra to lekarz, który z każdym rokiem będzie coraz bardziej potrzebny na rynku medycznym. Prognozowano bowiem, że w latach 2005–2050 liczba osób po 80. roku życia wzrośnie w Europie o 34 miliony, czyli o blisko 180%. Jednocześnie będzie następował spadek liczebności osób młodych, w przedziale wiekowym do 24. roku życia – o 28,8 miliona, czyli o 44%.
Rozwój geriatrii pokazuje, jak przez ostatnie dziesięciolecia zmieniały się priorytety ochrony zdrowia. W przeszłości największym wyzwaniem medycyny była walka z chorobami zakaźnymi. Gdy dzięki upowszechnieniu szczepień profilaktycznych, antybiotyków i innych leków udało się uporać z tym problemem, świat stanął przed kolejnym, związanym z upowszechnieniem się tzw. chorób cywilizacyjnych. Postęp medycyny sprawił jednak, że osoby obciążone schorzeniami sercowo-naczyniowymi, neurologicznymi czy otyłością dożywają sędziwego wieku, stając się pacjentami geriatry.
Lekarz geriatra w Polsce
Polskie społeczeństwo także się starzeje. Osoby w wieku powyżej 65. roku życia stanowią obecnie ok. 14,7% populacji, a w roku 2035 – według szacunków Głównego Urzędu Statystycznego – będzie ich w społeczeństwie ponad 23%. Prognozy wskazują ponadto na wyraźny wzrost liczby osób w późnej starości, czyli po 80. roku życia.
Geriatrów w Polsce jednak brakuje, podobnie jak specjalistycznych przychodni czy oddziałów szpitalnych. Jak wykazał raport Najwyższej Izby Kontroli z 2015 r., nie ma systemu opieki medycznej nad pacjentami w podeszłym wieku. Główną barierą jest metoda rozliczania świadczeń medycznych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, która zakłada finansowanie tylko jednej choroby, choć ludzie starsi z reguły cierpią na kilka schorzeń jednocześnie [*].
Geriatra – czym się zajmuje
Termin „geriatria” po raz pierwszy pojawił się w 1909 r., w publikacji amerykańskiego lekarza Ignatza Leo Naschera zamieszczonej w „New York Journal of Medicine”. Autor uzasadniał konieczność wyodrębnienia specjalnej dyscypliny klinicznej, która odnosiłaby się tylko do chorób wieku starczego. W Polsce geriatria zaczęła rozwijać się dopiero po II wojnie światowej, w 1956 r. uruchomiono Sanatorium Geriatryczne w Inowrocławiu, pierwszą tego typu placówkę w kraju. W 1960 r. rozpoczęła działalność pierwsza poradnia geriatryczna (w Opolu), a rok później powstały dwa pierwsze szpitalne oddziały geriatryczne – w Katowicach i w Łodzi.
Geriatrów w Polsce jest obecnie około 400, natomiast tzw. pacjentów geriatrycznych, czyli osób po 65. roku życia, cierpiących na typową dla wieku starszego wielochorobowość, czyli współwystępowanie kilku przewlekłych chorób – blisko 1,5 miliona. To właśnie nakładające się na siebie schorzenia są największym wyzwaniem geriatrii.
U osób w podeszłym wieku często stwierdza się:
- chorobę zwyrodnieniową stawów (występuje nawet u 80% Polaków po 75. roku życia);
- nadciśnienie tętnicze (cierpi na nie 60–70% pacjentów geriatrycznych);
- chorobę niedokrwienną (problem 30% starszych osób);
- cukrzycę (dotyczy 20% osób po 65. roku życia);
- przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (występuje u 25%);
- zaparcia (u 25% pacjentów);
- wysiłkowe nietrzymanie moczu (problem 25% pacjentów).
Lekarz osób starszych musi zdawać sobie sprawę z tego, że typową cechą wielochorobowości jest współwystępowanie schorzeń somatycznych i psychicznych. Częstość łagodnych i przewlekłych zespołów depresyjnych może sięgać nawet 30% populacji osób starszych, a zespoły otępienne rozpoznaje się u około 10%, przy czym po 90. roku życia występują one aż u 40% Polaków.
Geriatra powinien też brać pod uwagę tzw. efekt domina, występujący w sytuacjach stresowych. U osób starszych uszkodzenie jednego narządu zwiększa ryzyko reakcji lawinowej i problemów z innymi organami. Na przykład niewydolność serca często prowadzi do pogorszenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego (zaburzenia pamięci, kłopoty z orientacją), nerek, przewodu pokarmowego czy zmniejszenia sprawności ruchowej.
Lekarz osób starszych a zespół słabości
Wyzwaniem dla geriatry jest również częsty u osób starszych tzw. zespół słabości, na który składa się wiele zaburzeń i dolegliwości, m.in.:
- sarkopenia, czyli utrata masy mięśniowej;
- niedożywienie;
- brak sił i niemożność podjęcia większego wysiłku;
- spowolnienie motoryczne;
- problemy z zachowaniem równowagi;
- niska aktywność fizyczna;
- zmniejszona wrażliwość i reakcja na bodźce.
Lekarz osób starszych powinien odpowiednio wcześnie rozpoznać zespół słabości i wdrożyć odpowiednie działania prewencyjne, które mogą poprawić komfort życia pacjenta i znacząco przesunąć w czasie moment całkowitego uzależnienia od opiekunów czy instytucji. Przykładem interwencji geriatry mogą być: modyfikacja leczenia, wprowadzenie zdrowego odżywiania i rehabilitacji ruchowej, rekomendacja odpowiednich butów i pomocy ortopedycznych, aparatu słuchowego, okularów, likwidacji barier architektonicznych, zainstalowania właściwego oświetlenia w domu, uchwytów ułatwiających korzystanie z toalety i prysznica.
