Dysfonia hyperfunkcjonalna to stan chorobowy krtani, który najczęściej nie ma żadnego podłoża organicznego (nie wynika z istnienia żadnych zmian anatomicznych ani zaburzeń neurologicznych). Rozwija się stopniowo, zmuszając chorego do coraz większego wysiłku w celu wydobywania dźwięków. Przyczyny nie są do końca znane, choć jednoznacznie określono ważne czynniki ryzyka.
Przyczyny dysfonii
Dysfonia może być spowodowana przez zmiany anatomiczne w obrębie krtani lub być zaburzeniem czysto funkcjonalnym.
Dysfonia może stanowić objaw pierwotnej choroby, takiej jak nowotwór, zapalenie krtani lub nagłośni, albo powstawać wtórnie w wyniku chorób ogólnoustrojowych, do których należą choroba reumatyczna, toczeń rumieniowaty układowy czy dna moczanowa.
Specyficzną grupę przyczyn stanowią zaburzenia neurologiczne, których skutkiem jest zmniejszenie napięcia fałdów głosowych i trudności w fonacji (wydobywaniu dźwięków). Tego typu zespół objawów nosi nazwę dysfonii hypofunkcjonalnej. Jej powodem może być np. uszkodzenie nerwu krtaniowego wstecznego, miastenia, niedoczynność tarczycy. Spadek napięcia mięśni w obrębie krtani może też wynikać z przewlekłego stosowania wziewnych kortykosteroidów, np. w przebiegu astmy oskrzelowej lub przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.
Wśród istotnych czynników ryzyka wymienia się też zwiększone obciążenie krtani wynikające z pracy zawodowej zmuszającej do aktywności głosowej, np. u aktorów, śpiewaków, lektorów, nauczycieli, pracowników telefonicznej obsługi klienta. Zaburzenia mają charakter spastyczny (hyperfunkcjonalny) – są efektem skurczu fałdów głosowych, początkowo pojawiającego się okresowo i przechodzącego w stan przewlekły.
U niektórych osób długotrwała dysfonia, szczególnie w przypadkach forsowania głosu, może powodować powstawanie guzków fałdów głosowych.
Czynnikiem prowokującym wystąpienie objawów dysfonii jest narażenie na dym tytoniowy lub inne wziewne substancje drażniące.
Objawy dysfonii hyperfunkcjonalnej
Chorzy zgłaszają się do lekarza z powodu zaburzeń mowy. Najczęstsze objawy to:
- problem z rozpoczęciem mówienia („blok w krtani”) – tzw. jąkanie krtaniowe,
- gwałtowne zmiany barwy i wysokości dźwięków,
- niekontrolowane, chwilowe przerwy w mówieniu,
- wydobywanie głosu z wysiłkiem, napięciem mięśni oddechowych.
Objawy te mogą pojawiać się na chwilę i znikać wielokrotnie nawet w czasie jednej rozmowy. Stres, zmęczenie, zimne powietrze powodują ich nasilenie. Chory najczęściej może bez problemu wypowiadać się szeptem, jego śmiech nie jest zaburzony. Niektóre osoby, mimo poważnych problemów z fonacją, mogą płynnie śpiewać.
Objawy choroby nasilają się stopniowo w ciągu kilku/kilkunastu miesięcy, a później ich natężenie stabilizuje się. W krańcowych przypadkach może dojść do tak zwanej afonii, czyli stanu, w którym chory nie jest w stanie generować żadnych dźwięków.
Osoba z dysfonią najczęściej ma obniżone poczucie własnej wartości, obawia się reakcji innych ludzi na swoje problemy, czasami cierpi z powodu problemów w porozumiewaniu się w domu i otoczeniu lub jest niezdolna do pracy zawodowej. Sytuacja ta zwiększa poziom stresu albo wręcz prowadzi do powstawania ciężkich depresji i dodatkowo powoduje przyspieszenie rozwoju choroby.
Leczenie dysfonii
Leczenie dysfonii stanowi poważny problem terapeutyczny. Żadna z metod nie gwarantuje uzyskania pełnego efektu, najczęściej konieczne jest leczenie skojarzone. Proces powrotu do zdrowia i pełnej sprawności głosowej może trwać wiele miesięcy lub nawet kilka lat.
Dysfonia leczona jest metodami farmakologicznymi, chirurgicznymi, poprzez behawioralny trening głosu oraz przy użyciu psychoterapii i innych technik wspomagających.
Leczenie farmakologiczne polega na zastosowaniu botuliny A lub B (toksyny laseczek jadu kiełbasianego). Zmniejsza ona na 2–3 miesiące napięcie mięśniowe poprzez hamowanie przewodnictwa nerwowo-mięśniowego. Lek podawany jest miejscowo w formie iniekcji, które można powtarzać do czasu uzyskania poprawy stanu chorego. Botulina pozwala na relaksację fałdów głosowych. Łatwiej jest również prowadzić ćwiczenia głosu. Stan chorego poprawia się szybciej, co ma również zdecydowany wpływ na jego psychikę.
Leczenie chirurgiczne stosowane jest w ciężkich przypadkach. Polega ono na celowym uszkodzeniu nerwu krtaniowego wstecznego, co zmniejsza napięcie fałdów głosowych na okres kilku miesięcy, w ciągu których prowadzona jest terapia. Metoda ta wiąże się jednak z ryzykiem powikłań i jest stosowana w bardzo ograniczonym zakresie.
Terapia głosowa to zespół indywidualnie dobranych ćwiczeń oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych, poprawiających emisję głosu i zmniejszających napięcie w obrębie krtani. Odpowiednio przygotowany pacjent może dużą część tych ćwiczeń powtarzać samodzielnie.
Chory może również wymagać psychoterapii, bez której chęć powrotu do normalnego życia i motywacja do współpracy z terapeutą może być niedostateczna. Nie bez znaczenia są też metody wspomagające leczenie, poprawiające ogólny stan zdrowia, takie jak np. akupunktura, joga lub masaże. Niezbędne bywa również dostosowanie trybu życia (wypoczynek, odstawienie używek, aktywność ruchowa, zmniejszenie poziomu stresu).
