Derealizacja – rodzaj zaburzenia, typowe objawy oraz leczenie

Osoba zmagająca się z derealizacją ma często problemy w jasnej ocenie rzeczywistości i otaczającego ją świata. Znani ludzie (ale też przedmioty) mogą wydawać się nierealni. Najczęściej osoby przeżywające stany derealizacji są krytycznie nastawione do odmiennej percepcji. W niektórych stanowiących zagrożenie przypadkach krytycyzm nie występuje. W takiej sytuacji konieczna jest szybka wizyta u psychiatry.

Co wywołuje derealizację?

Nie istnieje jedna konkretna przyczyna wywołującą derealizację. Część psychiatrów i psychoanalityków przyczyn tego zaburzenia upatruje w traumatycznych przeżyciach, zarówno w dzieciństwie, jak i w dorosłym życiu. Chwilowy stan derealizacji może wystąpić u osób zdrowych, a jego przyczyną może być długotrwałe i silne przemęczenie organizmu. Najczęściej jednak przyczyną derealizacji jest silny lęk. 

Ten rodzaj zaburzenia psychicznego może świadczyć o spadku poziomu dopaminy i wzroście stężenie adrenaliny u osób cierpiących na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, nerwice oraz zaburzenia lękowo-depresyjne. W takim ujęciu derealizacja ma być objawem mechanizmu obronnego, który ma chronić przed nadmierną ilością bodźców.

Derealizacja a zespół depersonalizacji-derealizacji (DD)

Jak podkreślają lekarze, stan derealizacji bardzo często łączy się z depersonalizacją. W medycynie funkcjonuje termin zespołu depersonalizacji-derealizacji. Charakteryzuje się powracającym co jakiś czas wrażeniem oddzielenia się od własnego ciała oraz otaczającego świata. Często towarzyszą mu odczucia zmian wobec przeżywanych stanów, wrażenie odległości od otaczającej rzeczywistości, braku realizmu, a nierzadko także uczucie zautomatyzowania. 

Zaburzenia percepcji w ramach zespołu depersonalizacji-derealizacji mogą występować, podobnie jak sama depersonalizacja, także po zażyciu substancji psychoaktywnych. Dotykają także osób chorych na padaczkę, występują bezpośrednio przed atakiem epileptycznym oraz czasami tuż po nim. Epizody derealizacji w zespole depersonalizacji-derealizacji miewają charakter nawracający, chroniczny oraz epizodyczny. W większości przypadków zdarzają się w późnym okresie dojrzewania i we wczesnej dorosłości. Zdecydowanie częściej dotyczą kobiet niż mężczyzn.

Charakterystyczne objawy derealizacji

Typowym objawem derealizacji jest uczucie zmiany otaczającego świata i oddalenia w stosunku do niego. Osoby cierpiące na ten rodzaj zaburzenia opisują go często jako stan wysoce nierealny. Zmieniona percepcja może dotyczyć czasu, przestrzeni, ludzi oraz przedmiotów. Osoby znajdujące się w stanie derealizacji określają rzeczywistość wokół jako bezbarwną, martwą, a świat widziany ich oczyma może się jawić jako scena, na której ludzie odgrywają role. U osób zmagających się z derealizacją w przebiegu depresji, zaburzeń lękowych oraz zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych objawy określane są jako wrażenie:

• sztuczności świata,
  
• braku myśli w głowie,
  
• braku poczucia czasu,
  
• braku spójności z otoczeniem,
  
• przeżywania snu na jawie,
  
• odcięcia od emocji,
  
• natłoku egzystencjalnych myśli,
  
• braku motywacji,
  
• spadku koncentracji.
  

U osób cierpiących na schizofrenię z epizodami derealizacji objawy skupiają się wokół zagubienia w urojonym, tajemniczym świecie. Schizofrenik w czasie stanu derealizacji ma często wrażenie roztopienia się w wyimaginowanej rzeczywistości oraz jest przekonany o podejmowanych przez niego próbach wtajemniczenia się w nowy świat. Objawy tego rodzaju derealizacji przypominają narkotyczne transy, szczególnie po zażyciu środków halucynogennych. W odróżnieniu od derealizacji bez zaburzeń psychotycznych derealizacja u schizofreników ma raczej charakter zasadniczy.

Jakie są metody leczenia derealizacji?

Sposoby leczenie stanów derealizacji są zależne od przyczyn, które je wywołują. Epizodyczna derealizacja u osób zdrowych, która wynika z przemęczenia, nie wymaga leczenia. Pozostałe stany derealizacji mające fizjologiczne przyczyny w większości przypadków ustępują samoistnie i nie powinny stanowić powodów do obaw. Zespół derealizacji-depersonalizacji (DD), wynikający z depresji i silnych emocji oraz stresu, może ustąpić bez podejmowania terapii. 

Jeśli niepokojące objawy utrzymują się, stosowane jest leczenie farmakologiczne oraz psychoterapia. Obie metody stanowią również podstawę leczenia osób zmagających się ze stanami derealizacji w przebiegu schizofrenii, nerwicy, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych oraz zaburzeń lękowo-depresyjnych. Pomocne może okazać się stosowanie leków SSRI (selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny), przeciwpsychotycznych i normotymicznych.

Bibliografia

- Imielski W., Zaburzenia psychiczne i emocjonalne, Warszawa 2010

- Jarema M., (red.) Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa 2016

- Moore B.E., Fine B.D., Słownik psychoanalizy, Warszawa 1996

- Wciórka J., Pużyński S., Rybakowski J., Psychiatria, Wrocław 2012