Zmysły niezbędne są do komunikowania się ze światem zewnętrznym. Na przykład wzrok umożliwia widzenie drugiego człowieka, a słuch słyszenie wypowiadanych przez niego słów. Dzięki zmysłowi smaku możemy cieszyć się bogactwem smaków różnych potraw, a wzroku pięknem otaczającego nas środowiska.
Co to są zmysły?
Zmysły to struktury ludzkiego ciała wykazujące zdolność do odbierania bodźców pochodzących ze środowiska zewnętrznego. Ich funkcjonowanie determinuje obecność wyspecjalizowanych komórek zwanych receptorami, które razem ze strukturami towarzyszącymi tworzą narządy zmysłu.
Jakie zmysły ma człowiek?
W klasycznym ujęciu wyodrębnionych zostało pięć zmysłów człowieka: wzroku, smaku, dotyku, węchu, słuchu. Podział ten funkcjonuje od bardzo dawna. Opracowany został przez Arystotelesa, czyli jednego z najsławniejszych filozofów starożytnej Grecji.
Zmysł dotyku pełni funkcję obronną, tzn. na skutek działania szkodliwego czynnika zachodzi automatyczny, zwany też bezwarunkowym, ruch ciała ukierunkowany na uniknięcie kontaktu z tym czynnikiem. Zmysł dotyku pozwala dokonać oceny kształtu, ciężaru, faktury, struktury czy wielkości przedmiotów. Jego funkcjonowanie determinowane jest przez położone w skórze receptory czuciowe. Znajdują się one na całej skórze, przy czym ich rozmieszczenie jest nierównomierne. Najwięcej receptorów czuciowych znajduje się na opuszkach palców, na wargach i podeszwach stóp. Z kolei najmniej uwrażliwiona jest skóra łokci i grzbietu.
Zmysł wzroku uważany jest za najważniejszy zmysł człowieka. Determinuje zdolność odbierania ze środowiska bodźców wywołanych przez promieniowanie elektromagnetyczne, czyli widzenie. Jego funkcjonowanie zapewniają fotoreceptory, które po pochłonięciu światła uruchamiają w organizmie określoną reakcję fizjologiczną. Znajdują się one w gałce ocznej. Ostatecznie widziany przez człowieka obraz zapewnia kora wzrokowa mózgowia. Zmysł wzroku pozwala na odróżnianie światła od ciemności, ocenę kierunku padania światła czy odległości położenia obiektów, rozróżnianie barw.
Zmysł słuchu umożliwia percepcję fal dźwiękowych. Narządem zmysłu słuchu jest ucho, w którym drgania powietrza zmieniane są na wrażenie dźwiękowe. Umożliwia ocenę częstotliwości i natężenia dźwięku. Wśród ciekawostek na temat tego zmysłu człowieka na uwagę zasługuje fakt, że zakres słyszalnych przez ludzi częstotliwości wynosi 16–20000 Hz, a próg bólu to 110–140 dB HL.
Zmysł węchu, zwany też powonieniem, to zmysł chemiczny. Narządem węchu jest nos, w którym znajduje się najwięcej receptorów rejestrujących cząsteczki chemiczne. Wysyłany przez nie impuls dociera do węchomózgowia, tj. części kresomózgowia odpowiedzialnej za recepcję i percepcję wrażeń węchowych.
Zmysł smaku to kolejny zmysł chemiczny. Za odbiór wrażeń smakowych odpowiedzialne są receptory zwane kubkami smakowymi. Największa ich ilość znajduje się na języku. Znacznie mniej jest na podniebieniu, krtani i przełyku. Klasycznie wyróżnia się smak: słodki, słony, gorzki i kwaśny. W 2000 roku potwierdzono występowanie piątego, tzw. smaku umami, zwanego też mięsnym. Spory dotyczące smaku umami trwały od 1908 roku, kiedy jego istnienie zasugerował Kikunae Ikeda. Trwają badania nad istnieniem kubków zdolnych do odczuwania smak metalicznego i tłuszczu.
Jak działa ludzkie oko? Dowiesz się tego z filmu:
Jakie są mniej znane zmysły?
Jakie mamy jeszcze zmysły? Zdaniem niektórych badaczy oprócz wymienionych wyżej zmysłów u człowieka wyróżnić można także:
- nocycepcję – zmysł odpowiadają za odczuwanie bólu, czyli subiektywnie negatywnego i przykrego wrażenia emocjonalno-zmysłowego, które powstaje w wyniku działania bodźców nocyceptywnych, zwanych też receptorami bólowymi.
- percepcję czasu – zmysł odpowiadający za odczuwanie upływającego czasu, czyli postrzeganie czasowej komponenty rzeczywistości. Istnieje wiele teorii na temat czynników determinujących percepcję czasu. Badacze sugerują wpływ m.in. mechanizmów neurobiologicznych, procesu starzenia się czy cech osobowości.
- termorecepcję – zmysł odpowiadający za odczuwanie temperatury z zewnątrz, jak i wewnątrz organizmu. Jego działanie warunkują termoreceptory, czyli receptory reagujące na zmianę temperatury. Ludzki zmysł termorecepcji determinują receptory odpowiedzialne za czucie gorąca, czyli temperatury wynoszącej ponad stałą temperaturę ciała, oraz receptory odpowiedzialne za czucie zimna, czyli temperatury wynoszącej mniej niż stała temperatura ciała.
- propriocepcję – zmysł kinestetyczny, zwany też kinestezją lub czuciem głębokim, determinujący orientowanie się człowieka odnośnie do ułożenia części jego ciała. Dodatkowo informuje o tzw. tonusie mięśniowym, czyli napięciu mięśni. Jego działanie warunkują proprioreceptory, które znajdują się w mięśniach szkieletowych, stawach i ścięgnach.
- zmysł równowagi – zmysł odpowiadający za prawidłowe położenie ciała w przestrzeni. Funkcjonowanie tego zmysłu ludzkiego determinuje znajdujący się w uchu wewnętrznym błędnik błoniasty.
Bibliografia:
1. Michajlik A., Ramotowski W., Anatomia i Fizjologia Człowieka, wyd. II.,PZWL, Warszawa 1998.
