Kora mózgowa to nagromadzenie ogromnej ilości komórek nerwowych (neuronów) i łączących je synaps. Utworzony przez nie skomplikowany układ jest w stanie odbierać i analizować impulsy docierające z narządów zmysłów, planować i kontrolować ruchy oraz wykonywać inne złożone operacje dotyczące funkcji wyższych.
Budowa kory mózgowej
Anatomicznie kora mózgowa stanowi część tzw. istoty szarej mózgu, charakteryzującej się obecnością wielkiej ilości komórek nerwowych. Każda z nich jest połączona z innymi kilkoma tysiącami synaps, które umożliwiają przenoszenie impulsów z jednego neuronu do drugiego. O ile łączna liczba komórek nerwowych w ciągu życia człowieka nie zwiększa się (a nawet maleje wskutek starzenia się organizmu i działania czynników toksycznych), o tyle połączenia między nimi wytwarzają się i zmieniają w procesie rozwoju, edukacji i zdobywania nowych doświadczeń. Pozwala to korze mózgowej na zapamiętywanie, tworzenie wzorców zmysłowych i związanych z komunikacją oraz zachowaniami, a przede wszystkim na przetwarzanie ich do postaci, która umożliwia świadome ich odbieranie, reagowanie i podejmowanie decyzji.
Kora stanowi powierzchowną, cienką warstwę mózgowia o grubości 3–4 mm. Znaleźć ją można w obrębie płatów czołowych, ciemieniowych, skroniowych, potylicznych oraz w układzie limbicznym. Powierzchnia półkul jest u ludzi mocno pofałdowana, co sprawia, że w zamkniętej, ograniczonej przestrzeni mózgoczaszki może zmieścić się zdecydowanie większa ilość kory mózgowej, a co za tym idzie – komórek nerwowych. Umożliwia to człowiekowi osiągnięcie sprawności umysłowej niedostępnej innym organizmom.
Anatomicznie kora mózgowa składa się z 6 warstw. Każda z nich ma inną budowę i specyfikę, więc zdarza się, że niektóre są w konkretnych obszarach rozwinięte bardziej niż inne. Lepiej potrafią wowczas przetwarzać określony typ impulsów.
Zobacz też: Czym jest przysadka mózgowa? Budowa i choroby gruczołu
Funkcje kory mózgowej
Kora mózgowa realizuje w określonych strefach odrębne funkcje. Bardzo dokładnie opisał je na początku XX w. niemiecki neurofizjolog Korbinian Brodmann. Wyróżnił on około 50 obszarów, w tym m.in. ośrodki:
- czuciowe (czucie dotyku i bólu, czucie głębokie i mięśniowe),
- ruchowe,
- wzrokowe,
- słuchowe,
- asocjacyjne (odpowiedzialne za budowanie skojarzeń, za funkcje językowe związane z rozpoznawaniem mowy oraz ośrodki zmysłowe wyższego rzędu).
Brodmann miał do dyspozycji bardzo proste metody badawcze, jednak trafność jego opisu jest do dziś zaskakująca. Funkcje poszczególnych obszarów kory mózgowej potwierdzają się w nowoczesnych badaniach obrazowych (np. magnetycznym rezonansie jądrowym – NMR), pozwalających na obserwację w czasie rzeczywistym, które przestrzenie mózgu reagują na dany bodziec (na podstawie wizualizacji miejscowych zmian metabolizmu i przemian elektrochemicznych).
Ze względu na budowę mózgu większość dróg nerwowych prowadzących z mózgu do innych części ciała jest skrzyżowana, więc np. lewej połowie ciała odpowiadają ośrodki mózgowe znajdujące się w prawej półkuli. Badania potwierdziły też, że obszary odpowiedzialne za niektóre funkcje wyższe (np. zdolności analityczne, wrażliwość emocjonalną, poczucie estetyki) nie są rozmieszczone symetrycznie i każda z półkul ma swoje obszary specjalizacji.
Szczegółowość obecnych opisów jest tak duża, że można wskazać obszary czuciowe i ruchowe związane z poszczególnymi narządami, a nawet niewielkimi okolicami ciała, takimi jak kończyna górna, ręka, stopa czy twarz. Pozwala to w niektórych sytuacjach na precyzyjne określenie lokalizacji zmian w mózgu (np. niedokrwiennych) na podstawie objawów klinicznych.
Uszkodzenia kory mózgowej i ich objawy
Uszkodzenia kory mózgowej powstają albo w określonej okolicy mózgowia (są to tzw. zmiany ogniskowe) albo w obrębie całej kory mózgowej.
Objawy ogniskowe to zazwyczaj zaburzenia czucia, niedowład lub porażenie mięśni, upośledzenie określonej funkcji wyższej. W niektórych przypadkach ich jedyną manifestacją może być padaczka, przyjmująca postać napadów ograniczonych albo uogólniających się. Najczęstszymi przyczynami są:
- urazy,
- zmiany niedokrwienne,
- stan po udarze krwotocznym,
- powikłania zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu lub po krwawieniu podpajęczynówkowym,
- nowotwór mózgu,
- oponiak uciskający na tkankę nerwową,
- nowy rzut choroby układu nerwowego, np. stwardnienia rozsianego,
- uraz okołoporodowy.
Zmiany uogólnione powodują zwykle objawy o typie otępiennym lub (w niektórych przypadkach, takich jak np. stwardnienie boczne zanikowe, stwardnienie rozsiane) charakteryzują się postępującymi niedowładami i porażeniami kolejnych okolic ciała. Ich przyczyną są albo progresywne zmiany zanikowe i degeneracyjne mózgu, albo choroby uwarunkowane genetycznie.
Powodem uszkodzenia kory mózgowej może być ostre niedotlenienie (jako skutek topienia się, duszenia) albo działanie dymu papierosowego, alkoholu etylowego (który nadużywany powoduje zanik dużej ilości neuronów, otępienie i padaczkę) oraz innych substancji toksycznych.
Jak zbudowany jest mózg? Zobaczcie na filmie:
