Lulek czarny to roślina o bogatej historii. Już w starożytności wykorzystywano jej właściwości lecznicze i stosowano w formie naparów, nalewek, maści, tabletek czy czopków. Obecnie ze względu na potwierdzone silnie trujące działanie lulek czarny jest rzadko stosowany bezpośrednio. Specjaliści przestrzegają, że spożyty w nadmiarze może doprowadzić nawet do śmierci. Dlatego nie powinno się po niego sięgać bez konsultacji lekarskiej.
Zobacz także:
Co to są puryny i dlaczego tak wiele osób powinno ograniczać je w swojej diecie?
Piwonia lekarska – właściwości lecznicze i pozamedyczne zastosowanie
Nalewka bursztynowa – właściwości i zastosowanie. Jak samodzielnie przygotować bursztynówkę?
Co to jest lulek czarny?
Lulek czarny (z łac. Hyoscyamus niger) to gatunek jednorocznej (rzadziej dwuletniej) rośliny należącej do rodzaju lulek (z łac. Hyoscyamus) i rodziny psiankowatych (z łac. Solanaceae). Zwyczajowo spotykane są takie jego nazwy, jak: żabi barszcz, lulka, szalej czarny, blekot czarny i lulek jadowity. W zamierzchłych czasach określano go także świńską fasolą, rośliną Apollina, smoczym zielem Gai czy fasolą Zeusa.
Lulek czarny wywodzi się z terenów górzystych prowincji irano-anatolińskiej. Z czasem rozprzestrzenił się i obecnie spotkać go można na wszystkich kontynentach z wyłączeniem Antarktydy i Australii. W Polsce porasta zwłaszcza obszary nizinne. Lulek czarny ma charakter rośliny ruderalnej. Rośnie na nieużytkach, wysypiskach, gruzowiskach, na przydrożach. W uprawach uważany jest za chwast, zwłaszcza w plantacjach maku, z którym jest często mylony oraz pomidorów, papryki czy tytoniu, ponieważ jest żywicielem patogenów odpowiedzialnych za liczne ich choroby.
Lulek czarny w doniesieniach historycznych
Lecznicze właściwości lulka czarnego docenione zostały już w dawnych czasach. Pierwsze wzmianki na temat medycznego zastosowania tej rośliny pochodzą z Bliskiego Wschodu – sumeryjskiego tekstu z Nagpur i babilońskiej tabliczki glinianej z 2250 r p.n.e. Starożytny grecki filozof – Hipokrates wskazywał na zdolność rośliny do łagodzenia dolegliwości bólowych u osób chorych na tężec oraz zwalczania gorączki.
W okresie średniowiecza znany perski filozof i lekarz – Avicenna opracował miksturę używaną do usypiania przed zabiegami. W jej składzie znalazły się wyciągi z bielunia dziędzierzawy, szczwołu plamistego, sałaty jadowitej oraz lulka czarnego.
Z kolei frankońska anachoretka, uzdrowicielka, mistyczka, wizjonerka św. Hildegarda wykorzystywała palone nasiona lulka czarnego do inhalacji mających na celu zwalczanie „robaków zębowych”, czyli próchnicy czy łagodzenie objawów astmy.
Właściwości i zastosowanie lulka czarnego
Lulek czarny to cenna roślina lecznicza powszechnie wykorzystywana w przemyśle farmakologicznym. Surowiec zielarski stanowią liście, których przyziemne i łodygowe jednostki zbierane są w okresie kwitnienia. Rośliny dwuletnie kwitną w maju i czerwcu, a roczne od lipca do września.
Lulek czarny wykazuje działanie:
- przeciwbólowe;
- rozkurczowe;
- uspokajające;
- usypiające;
- rozluźniające;
- znieczulające;
- odtruwające.
Używany jest do produkcji środków na chorobę komunikacyjną i leków psychiatrycznych. Dodatkowo stanowi składnik szybko działających środków odtruwających w przedawkowaniu narkotyków. Znajdująca się w lulku czarnym skopolamina używana jest do wytwarzania leków na bolesne miesiączki. Drugą pozyskiwaną z niego substancją jest atropina mająca szerokie użycie w okulistyce – rozszerza źrenicę, umożliwia badanie dna oka.
Lulek czarny – pozamedyczne zastosowanie
Oprócz wykorzystania medycznego lulek czarny używany był niegdyś jako trutka na gryzonie, do barwienia wełny na srebrzystobiały kolor, zatruwania strzał (zwłaszcza w starożytnej Persji i Egipcie). Wywaru z lulka używano na pozbycie się wesz. Roślinę stosowano również w obrzędach religijnych i magicznych.
Lulek czarny jako roślina trująca
Lulek czarny wykazuje silne działanie trujące, które jest wynikiem obecności takich związków, jak skopolamina, hioscyjamina i atropina. Zalicza się je do grupy alkaloidów tropowych. Wszystkie części rośliny są trujące. Jednak do zatrucia dochodzi przeważnie na skutek zjedzenia nasion pomylonych z tymi pochodzącymi od maku czy korzeni błędnie uznanych za pasternak lub skorzonerę.
Objawy zatrucia lulkiem czarnym to m.in.: halucynacje, pobudzenie ruchowe, rozszerzenie źrenic, nadmierna wesołość, zaburzenia widzenia i mowy, silne zaczerwienienie skóry, zaburzenia świadomości, szybszy oddech i rytm bicia serca (a następnie ich spowolnienie), zawroty głowy, napady szału, wysuszenie błon śluzowych jamy ustnej i gardła, w konsekwencji czego chory odczuwa silne pragnienie i suchość w ustach, ograniczenie wydzielania potu, soku żołądkowego, śliny. W skrajnych przypadkach dochodzi do paraliżu układu oddechowego, co może doprowadzić do zgonu.
Dla dzieci śmiertelne okazać się może 15 nasion lulka czarnego. Osobę, która zatruła się tą rośliną, należy możliwie jak najszybciej przetransportować do szpitala. Do momentu przybycia specjalistycznej pomocy wskazane jest prowokowanie wymiotów i tym samym usunięcie substancji z organizmu.
Przy jakich dolegliwościach warto sięgnąć po zioła? Dowiesz się tego z filmu:
Bibliografia:
1. K. Musiał, Rośliny lecznicze w najwcześniejszych dokumentach wiedzy medycznej, [w:] „Rozprawy Społeczne”, 2017, 11(4), s. 56–63.
2. M. Ciechomska, Maści czarownic, śmiertelne trucizny i serum prawdy: historia i wykorzystanie psychoaktywnych roślin z rodziny Solanaceae, [w:] „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ, Nauki Ścisłe”, 2014, 9(2), s. 19–34.
3. B. Sudnik-Wójcikowska, Rośliny synantropijne, Multico, Warszawa 2011.
4. B. Bohne, P. Dietze, Rośliny trujące: 170 gatunków roślin ozdobnych i dziko rosnących, Multico, Warszawa 2011.
