Awersja bywa także wykorzystywana jako mechanizm leczenia niektórych zaburzeń. Wówczas chcąc wyeliminować niepożądane zachowanie, łączy się je z nieprzyjemnym czynnikiem. Metoda ta nazywana jest warunkowaniem awersyjnymi.
Co to jest awersja?
Awersja jest silną, trudną do opanowania niechęcią. Może być przejawiana w stosunku do ludzi – jednej osoby lub całej grupy osób (na przykład o określonym wyglądzie, poglądach czy narodowości).
Awersja może dotyczyć praktycznie każdego przedmiotu, z którym człowiek ma styczność. Często pojawia się w stosunku do określonych pokarmów i być tak silna, że odmawia się ich spożywania. Może też objawiać się jako niechęć do pewnych elementów otoczenia czy ubioru.
Awersja może być związana również z niektórymi zachowaniami. Najczęstszą i najdotkliwszą formą niechęci tego typu jest awersja seksualna, która jest silną dysfunkcją.
Awersja – jak powstaje?
Awersja najczęściej powstaje na dwa sposoby. Po pierwsze może do niej dojść na skutek warunkowania klasycznego, w którym dany bodziec bardzo silnie zacznie kojarzyć się z czymś nieprzyjemnym. Na przykład jeśli dojdzie do zatrucia pokarmowego danym rodzajem pokarmu, można przejawiać do niego awersję przez resztę życia. Czasem dochodzi do jej uogólnienia, przez co obejmuje ona szerszą grupę produktów lub ludzi przejawiających cechy podobne do podstawowego źródła awersji. Osoba skrzywdzona przez kogoś o wyraźnych, krzaczastych brwiach może zacząć odczuwać niechęć do wszystkich ludzi wyróżniających się tą cechą.
Polecamy: Terapia poznawczo-behawioralna - założenia, przebieg, wady i zalety
Drugim sposobem powstawania awersji jest modelowanie. Jest to uczenie się poprzez obserwację modelu, czyli osoby, na której można się wzorować. W ten sposób awersja do pewnych rzeczy lub ludzi może zostać przekazana dzieciom przez ich rodziców. Jeśli matka odczuwa awersję do jakiejś grupy ludzi ze względu na nieprzyjemne doświadczenia życiowe, to jej dziecko przejmuje ją na zasadzie modelowania.
Awersja do ryzyka
Awersja do ryzyka jest dobrze zbadanym mechanizmem psychologicznym, a charakteryzuje ją unikanie sytuacji ryzykownych lub potencjalnie ryzykownych. Ze względu na lęk przed niepewną sytuacją wiele osób podejmuje nieracjonalne decyzje w oparciu o silne emocje i rezygnuje z lepszych opcji, które mogłyby im przynieść większe korzyści.
Bardzo dobrze zostało to zilustrowane przez słynny eksperyment Kahnemana i Tversky’ego, w którym gracze wybierali między dwoma możliwościami:
- pewnym zyskiem 700 dolarów,
- 75% szansą na wygranie 1000 dolarów i 25% szansą na wygranie 0 dolarów.
Mimo że uczestnicy rozgrywali wiele rund i statystycznie druga opcja powinna przynieść im więcej zysków, to najczęściej decydowali się na pierwszą. To zjawisko nazwano awersją do ryzyka.
Co ciekawe awersja do ryzyka częściej przejawiana jest w sytuacjach, gdy można coś zyskać. Natomiast gdy człowiekowi grozi utrata, o wiele częściej decyduje się na nieracjonalną skłonność do ryzyka.
Awersja seksualna
Awersja seksualna jest silną niechęcią przejawianą do jakiegokolwiek rodzaju kontaktów seksualnych, a czasem nawet przejawów seksualności. Jej najczęstszą przyczyną są traumy na tle seksualnym, nadmiernie rygorystyczne wychowanie, pewne poglądy na tle religijnym, zaburzenia seksualne partnera lub jego brak higieny.
Polecamy: Seksoholizm – jakie ma objawy? Leczenie uzależnienia od seksu
Awersja seksualna potrafi w dużym stopniu upośledzić życie, uniemożliwiając nawiązanie intymnej relacji, stworzenie stabilnego związku i założenie rodziny. Ponadto zupełnie pozbawia cierpiącą na nią osobę przyjemności ze stosunkowych seksualnych. Leczeniem tej dolegliwości zajmują się seksuolodzy.
Awersja do grup społecznych a stereotypy
U podłoża awersji czasami nie leżą negatywne doświadczenia. Może być ona wykształcona na bazie przekonań funkcjonujących w społeczeństwie lub postawy bliskich osób. W przypadku awersji do niektórych grup społecznych u jej podstaw często leżą silnie zakorzenione stereotypy.
Awersja w leczeniu zaburzeń
Awersję w leczeniu zaburzeń wykorzystuje się obecnie coraz rzadziej, była ona jednak bardzo popularna w XX w. Jako czynnik awersyjny wykorzystywano prąd lub leki wywołujące mdłości. W ten sposób leczono między innymi homoseksualizm, pedofilię i alkoholizm. Terapia awersyjna miała jednak stosunkowo niską skuteczność, a ponadto budziła kontrowersyjne etyczne.
Awersja – dobra czy zła?
Awersja jest mechanizmem obronnym. Ma na celu chronić człowieka przed ponownym wystawieniem się na czynnik, który mu zagrażał – na przykład przed zjedzeniem zatrutego jedzenia czy znalezieniem się w nieprzyjemnej sytuacji. Zdarza się, że jej wykształcenie negatywnie wpływa na życie. Można jednak z nią walczyć. Jeżeli jest bardzo silna, warto sięgnąć po pomoc psychologa.
Awersja wykształcona na bazie stereotypów często może być pożyteczna. Na przykład niechęć do osób zachowujących się w sposób agresywny i wulgarny, a w efekcie ich unikanie, może chronić przed niebezpiecznymi sytuacjami. Z drugiej strony stereotypy bywają szkodliwe i mogą sprzyjać wytwarzaniu się u wielu osób awersji do grup społecznych, które w żaden sposób im nie zagrażają.
