Centuria pospolita pełni ważne funkcje lecznicze. Przede wszystkim znana jest z pozytywnego działania na układ pokarmowy – łagodzi dolegliwości bólowe żołądka i poprawia trawienie. Wspomaga leczenie chorób wątroby i dróg żółciowych. Duże dawki rośliny mogą wywołać ból żołądka, nudności, nawet wymioty. Dodatkowo, ze względu na zawartość goryczy, centuria pospolita używana jest do aromatyzowania alkoholi. Ostatnimi czasu używa się jej także do produkcji kosmetyków. Od 2014 r. objęta jest częściową ochroną.
Co to jest centuria pospolita?
Centuria pospolita (z łac. Centaurium erythraea), zwana też centurią zwyczajną, goryczką czerwoną, tysiącznikiem, goryczką pospolitą lub czerwieńcem, to roślina należąca do rodziny goryczkowatych i rodzaju centuria. Centuria występuje na terenie w Europy Południowo- Środkowej, Azji i Ameryki Południowej. W Polsce można ją spotkać na łąkach, leśnych polanach, nieużytkach rolnych, na przydrożach w zaroślach.
Nazwa centurii zdaniem jednych wywodzi się z legendy, w której najmądrzejszy i najbardziej cywilizowany z centaurów – Chiron – wyleczył tą rośliną rany zadane przez Herkulesa. W opinii drugich nazwa centurii pochodzi od tłumaczenia łacińskich słów centum aurum, co oznacza 100 sztuk złota i podkreśla wielką wartość przypisywaną dawniej tej roślinie.
Ochrona centurii pospolitej
Centuria pospolita od wielu lat podlega ochronie prawnej. W 1957 r. została objęta po raz pierwszy ochroną częściową, co trwało do 2004 r. Następnie do 2014 r. roślina znajdowała się pod ochroną ścisłą, by ponownie być chroniona częściowo.
Ziele centurii pospolitej
Surowiec leczniczy stanowią wysuszone łodygi i liście centurii, które zbiera się od lipca do września i poddaje suszeniu w zacienionych i przewiewnych miejscach lub w suszarniach ogrzewanych do temperatury 40ᵒC. Wysuszony surowiec powinno się przechowywać w suchym i ciemnym miejscu, a najlepiej w zamkniętych opakowaniach, by chronić od wilgoci i wpływu obcych zapachów. Ziele centurii pospolitej zawiera m.in. flawonoidy, alkaloidy, substancje żywicowe, olejek eteryczny, kwasy organiczne, sole mineralne, a zwłaszcza związki magnezu, żelaza, substancje gorzkie (gencjopikryna, erytauryna, amarogentyna), woski, kwasy tłuszczowe (palmowy, stearynowy). Za opakowanie 50 g ziela centurii pospolitej zapłaci się około 4 zł. Można je kupić w aptekach, sklepach zielarskich czy dzięki sprzedaży internetowej.
Właściwości i zastosowanie centurii pospolitej w lecznictwie
Centuria pospolita jest powszechnie wykorzystywana w lecznictwie już od średniowiecza. Stanowiła wówczas jeden z kilkudziesięciu składników teriaku, czyli słynnej mieszanki leczniczej, używanej jako odtrutka na rozmaite schorzenia. Centuria wykazuje pozytywny wpływ na układ krążenia, system nerwowy, trzustkę, wątrobę, pęcherzyk żółciowy. Działa żółciopędnie, dzięki czemu stosuje się ją pomocniczo w kamicy żółciowej. Pobudza wydzielanie soków żołądkowych i śliny oraz działa przeciwkrwotocznie. Stosowana jest także przy anemii i nadciśnieniu tętniczym. Badacze donoszą, że centuria pospolita wspomaga trawienie (pobudza ruchy perystaltyczne jelit) i przyswajanie pokarmu, podnosi apetyt, poprawia ukrwienie błony śluzowej żołądka, łagodzi objawy nieżytu żołądka, bóle i wzdęcia brzucha, odbijanie się, zgagę. Wykorzystywana jest w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. W medycynie ludowej centurię zwyczajną stosowano w leczeniu choroby pasożytniczej przewodu pokarmowego. Wskazana jest do podawania rekonwalescentom po ciężkich i wyniszczających organizm chorobach oraz zabiegach operacyjnych osłabiających organizm. Centuria pospolita znana jest również z działania przeciwgorączkowego, przeciwbakteryjnego, przeciwutleniającego, przeciwmalarycznego, wiatropędnego.
Roślina wykazuje właściwości przeciwzapalne, stąd też bywa stosowana zewnętrznie do obmywania zmienionej chorobowo skóry, jak w przypadku trudno gojących się ran, egzemy, owrzodzeń. Z kolei świeże liście centurii stosuje się w leczeniu wyprysków i podrażnień skóry. Kąpiele z dodatkiem naparu z centurii pospolitej działają odprężająco i relaksująco na organizm, a ponadto zmiękczają skórę i łagodzą przebarwienia.
Inne zastosowanie centurii pospolitej
Centuria za względu na atrakcyjny wygląd kwiatów (różowe, skupione po kilka w pęczkach) bywa sadzona w ogrodach. Używa się jej do aromatyzowania gorzkich wódek, wermutów, nalewek oraz produkcji kosmetyków przeznaczonych dla cery wrażliwej i zwiotczałej. Roślina stanowi też składnik płynów dezynfekujących usta.
Kiedy warto leczyć się ziołami? Odpowiedź znajdziesz w filmie:
Jak przygotować napar z centurii pospolitej?
Żeby uzyskać napar z centurii pospolitej, należy 1 łyżkę ziela zalać 1 szklanką wrzącej wody, gotować na wolnym ogniu przez 2 minuty, a potem trzymać pod przykryciem przez około 10 minut. Po tym czasie napój odcedza się. Napar zaleca się spożywać 2–3 razy dziennie przed jedzeniem w ilości 1,5–2 łyżek na porcję.
Gorzka nalewka z centurii pospolitej – przepis
Do przygotowania gorzkiej nalewki potrzebne będą: 1 l alkoholu 40–60%, 4 g bylicy piołunu, 4 g centurii, 4 g ziela drapacza lekarskiego, 2 g gałki muszkatołowej, 10 cm kory cynamonu, 40 g skórki pomarańczowej, 250 g cukru, 250 ml wody.
Wszystkie składniki oprócz wody i cukru miesza się ze sobą, przelewa do szklanego naczynia, szczelnie zamka i trzyma przez 14 dni w ciepłym i zacienionym miejscu. Następnie miksturę przecedza się i dodaje syrop z wody i cukru. Odstawia się na 10 dni, filtruje i pozostawia do dojrzenia na pół roku.
Bibliografia:
1. Matuszkiewicz W., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa, PWN, 2006.
2. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., Flowering plants and pteridophytes of Poland : a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski, Kraków, Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002.
3. Mazerant A., Mała księga ziół, Warszawa, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1990.
4. Wielgosz T., Wielka księga ziół polskich, Poznań, Publicat S.A., 2008.
5. Schulz J., Überhuber E., Leki z Bożej apteki, Warszawa, Znaki Czasu, 1990.
6. Referowska-Chodak E., Leśne pożytki w kontekście prawnej ochrony roślin lasów iglastych, „Studia i Materiały CEPL w Rogowie”, 2014, 1(38), s. 89-104.
