Brom jest pierwiastkiem jak dotąd mało zbadanym, biorąc pod uwagę jego wpływ na ludzki organizm. Zyskał na popularności w ubiegłym stuleciu, kiedy bromek potasu dodawany był do jedzenia na obniżenie popędu seksualnego żołnierzy. Jest wykorzystywany w farmacji, fotografice i rolnictwie.
Co to jest brom?
Brom (Br) to pierwiastek chemiczny nie wykazujący właściwości metalicznych – niemetal. Należy do 17 grupy układu okresowego, czyli fluorowców, gdzie znajdują się także fluor, jod, chlor, astat i tennessine. Jest to ciecz niepalna (wzmagająca palenie innych substancji), lotna, dymiąca, brunatnoczerwona, o nieprzyjemnym, ostrym zapachu podobnym do woni chloru, temperaturze wrzenia 58,8°C i topnienia -7,25°C. Brom reaguje gwałtownie ze związkami organicznymi, węglowodorami, gumą, licznymi tworzywami sztucznymi, fosforem i wieloma metalami, powodując zagrożenie pożarowe i wybuchowe.
Brom jest bardzo łatwo wchłaniany i szybko wydalany z organizmu. Wchłania się przez przewód pokarmowy, skórę i płuca. Największe stężenie bromu znajduje się w przysadce mózgowej. Szacuje się, że może osiągnąć poziom nawet 7–10 razy wyższy niż we krwi.
Występowanie bromu
Brom nie jest minerałem powszechnie występującym w przyrodzie. Jego śladowe ilości znajdują się w skorupie ziemskiej. Znacznie większe jego stężenie obserwuje się w wodzie morskiej. Szczególnie obfita w brom jest sól z Morza Martwego. Na skalę przemysłową otrzymuje się go przez działanie silnych utleniaczy na bromki. Brom w jedzeniu znajduje się w plonach rolnych, warzywach, owocach i produktach zbożowych.
Brom – skutki uboczne
Według Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (Food and Agriculture Organization of the United Nations) maksymalna dawka bromu, jaka może być przyswojona bez szkody dla ludzkiego organizmu, wynosi 1,0 mg/kg masy ciała. Znaczne przewyższenie tych wartości powoduje szkodliwe skutki uboczne. Znane są przypadki, gdy nadmiar bromu doprowadził do silnego skurczu głośni i krtani. Zwiększa ryzyko mikrouszkodzeń DNA i pojawienia się problemów z układem oddechowym, a zwłaszcza astmy. Długotrwałe obcowanie z wysokim stężeniem bromu może predysponować do alergii, niewydolności wątroby i zaburzeń psychicznych lub wywołać problemy z koncentracją.
Przekroczenie wartości 20 mg bromu na 100 cm3 krwi może świadczyć o zatruciu. Często spowodowane jest ono nadużywaniem leków uspokajających zawierających związki bromu. Do nagromadzenia tego pierwiastka może dojść także w gruczole tarczowym w przypadku niedoboru jodu. Zatrucie bromem może dawać objawy, takie jak: apatia, ból brzucha przypominający kolkę, brak apetytu, niewyraźna mowa, czyraki, zapalenie spojówek, zaburzenia wzroku, halucynacje, osłabienie odruchów, krwotoki z nosa, obrzęk płuc, pokrzywka, senność i wymioty. Po zatruciu długo występuje osłabienie i zmniejszona odporność organizmu. Nie ma swoistej odtrutki przy zatruciu bromem, stosowane jest tylko leczenie objawowe. Chorym podaje się chlorek sodu wypierający brom. W przypadku kontaktu ze skórą i oczami należy przemyć je bieżącą wodą. Narażenie na działanie bromu o stężeniu 6500 mg/m3 powoduje gwałtowną śmierć.
Brom – jakie ma zastosowanie?
Brom posiada szerokie zastosowanie. Służy przede wszystkim do bromowania związków organicznych i do otrzymywania bromków, czyli produktów niezbędnych w przemyśle chemicznym, farmaceutycznym i fotograficznym. Stanowi wskaźnik stanu wód. Obecność bromków w wodach pitnych jest istotnym elementem decydującym o procesie uzdatniania wód. Stosowany jest do czyszczenia basenów, wanien w SPA i innych zbiorników wodnych. Wykazuje dużą skuteczność w zwalczaniu bakterii, wirusów i grzybów oraz w utlenianiu zanieczyszczeń obecnych w wodzie, a ponadto nie pozostawia nieprzyjemnego zapachu, w przeciwieństwie do stosowanego powszechnie chloru.
Brom jest czynnikiem uszlachetniającym benzyny silnikowe. Wykorzystywany jest w metalurgii złota i platyny. W niektórych krajach stosowany jest bromowany olej roślinny (BVO), który poprawia walory smakowe potraw. Brom był składnikiem bojowych środków trujących ze względu na trujące i parzące działanie.
Stanowi element produkcji środków dezynfekujących i wybielających, farb, atramentów, filmów i papierów fotograficznych. Stosuje się go do syntezy barwników i związków zmniejszających palność. Jest składnikiem płynów hydraulicznych, chłodniczych i pochłaniających w klimatyzatorach oraz środków stosowanych w uprawach rolnych.
Brom w medycynie
Zastosowanie bromu w medycynie nie jest do końca poznane. Stanowi składnik farmaceutyków. Odpowiednie dawki związków bromu rozszerzają oskrzela i ułatwiają oddychanie, dlatego znajdują się w wielu lekach przeciwastmatycznych. Brom był używany dawniej jako środek antyseptyczny. Działa uspokajająco i nasennie, hamując pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego. Łagodzi napięcie nerwowe, niepokój i stres. Jego pozytywne działanie przynoszą zwłaszcza kąpiele w solach mineralnych. Wygładza i oczyszcza skórę, chroni ją przed wolnymi rodnikami, pomaga w odchudzaniu i walce z cellulitem.
Najbardziej znanym związkiem tego minerału jest bromek potasu, który posiadał kontrowersyjne zastosowanie w drugiej połowie XX wieku. W tej postaci brom obniża potencję u mężczyzn. Dodawany był do jedzenia żołnierzom, aby ograniczyć ich napięcie seksualne poprzez zablokowanie wytwarzania testosteronu.
Bibliografia:
1. Winid B., Brom jako potencjalne zagrożenie jakości środowiska wodnego w rejonach eksploatacji górniczej, „Gospodarka Surowcami Mineralnymi”, 2013, 29(2), s. 135-153.
2. Szymańska J.A., Bruchajzer E., Brom. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego, „Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy”, 2006, 2(48), s. 31-49.
3. Góralczyk K., Struciński P., Czaja K. i wsp., Uniepalniacze - zastosowanie i zagrożenie dla człowieka, „Roczniki PZH”, 2002, 53(3), s. 295-305.
4. Seńczuk W., Toksykologia. Podręcznik dla studentów, lekarzy i farmaceutów, Warszawa, PZWL, 1999.
