Białka osocza krwi to w przeważającej mierze albuminy i globuliny. Łącznie stanowią one prawie 100% protein zawartych we krwi, decydują o wartości parametru oznaczanego w laboratoriach jako białko całkowite. Proteinogram to badanie pozwalające na szczegółowe określenie ilości różnych typów białek w osoczu.
Białko we krwi – skład i normy
Potoczne określenie „białko we krwi” nie jest zgodne z praktyką medyczną. Jej obiektem zainteresowania jest najczęściej wolne białko znajdujące się w osoczu krwi. Całkowicie pomija się tę jego część, która w dużych ilościach stanowi element budulcowy erytrocytów, białych krwinek i płytek krwi.
Podstawowe dwie grupy białek znajdujących się we krwi to albuminy i globuliny. Albuminy są to białka produkowane w wątrobie, mające charakter wielkocząsteczkowych polimerów. Cząsteczki tego typu tworzą duże ciśnienie osmotyczne i pozwalają na utrzymanie znaczącej ilości płynu w przestrzeni naczyniowej, zapobiegając nadmiernemu przemieszczaniu się wody do przestrzeni komórkowej i międzykomórkowej.
Globuliny to białka o mniejszych cząsteczkach, występujące w osoczu krwi w kilku głównych podtypach: alfa-1, alfa-2, beta i gamma. Wszystkie one są przeciwciałami i pełnią istotną funkcję w tzw. odpowiedzi humoralnej, czyli reakcji odpornościowej związanej z immunoglobulinami, a nie bezpośrednią czynnością żerną komórek reagujących na czynnik chorobotwórczy. Opisywane białka łączą się z antygenami, będącymi charakterystycznymi fragmentami szkodliwych substancji lub komórek drobnoustrojów chorobowych. Połączenie to prowadzi do inaktywacji patogenu lub nawet do zniszczenia atakujących organizm komórek.
Jakie funkcje pełni krew? Z czego się składa? Dowiecie się tego z filmu:
Białko całkowite – normy
Wartości fizjologiczne (prawidłowe) białka całkowitego w osoczu krwi to 60–80 g/l. Ilość poszczególnych typów białek oznacza się, wykonując dodatkowe badanie, tzw. proteinogram. Wartości referencyjne wynoszą odpowiednio:
- albuminy: 55–65%,
- globuliny: 35–45%.
Największe stężenia w tej drugiej frakcji osiągają w warunkach pełnego zdrowia gamma-globuliny, które stanowią nawet 15–20% białka całkowitego. W mniejszych ilościach pojawiają się beta-globuliny (9–14%), alfa-1 i alfa-2 globuliny (odpowiednio 7–10 i 3–5%).
Wysoki poziom globulin we krwi
Proporcje i ilości bezwzględne poszczególnych globulin mogą zmieniać się w przebiegu różnych chorób. We wczesnych fazach procesu zapalnego lub infekcji duże stężenia mogą osiągać przede wszystkim immunoglobuliny alfa (IgA), w późniejszych etapach choroby zastępowane zwykle dużą ilością gamma-globulin (IgG). Dla chorób o podłożu alergicznym charakterystyczne jest występowanie w osoczu dużych ilości IgE, które normalnie są obecne we krwi w ilościach marginalnych.
Immunoglobuliny są przeciwciałami swoistymi lub nieswoistymi. Te pierwsze są związkami, które mają zdolność łączenia się z jednym specyficznym antygenem, powiązanym z określonym czynnikiem infekcyjnym lub alergicznym. Nieswoiste immunoglobuliny mają zdolność wiązania większej ilości różnych antygenów. Znając budowę przeciwciał swoistych, można za pomocą specjalistycznych (nieraz bardzo wyrafinowanych technicznie i drogich) testów stwierdzić, czy pacjent jest chory na określoną chorobę, trudną do rozpoznania na podstawie objawów klinicznych.
Białko monoklonalne we krwi
O obecności białka monoklonalnego mówi się wówczas, gdy we krwi pojawia się podwyższony poziom jednego bardzo specyficznego rodzaju immunoglobuliny. Rozpoznanie tego objawu wynika najczęściej ze stwierdzenia podwyższenia ilości białka całkowitego, a następnie wykrycia przy wykonywaniu dokładniejszych badań, że za stan ten odpowiada jedna konkretna substancja.
Schorzenia tego typu (tzw. gammapatie) mogą przebiegać bezobjawowo, nie wymagają żadnego leczenia, a tylko okresowych kontroli. W niektórych sytuacjach niezbędna jednak może być interwencja lekarska. Dzieje się tak, gdy nadmiernej produkcji jednego białka towarzyszy niebezpieczny spadek stężeń pozostałych globulin, kiedy pojawiają się symptomy związane z odkładaniem nadmiaru białka w narządach, wtórna neuropatia obwodowa czy objawy wyniszczenia.
W takich przypadkach mówi się o tzw. złośliwej gammapatii. Najczęstsze zespoły tego typu to:
- szpiczak mnogi (plazmocytowy),
- białaczka plazmocytowa,
- makroglobulinemia Waldenstroma,
- skrobiawice (tzw. choroby spichrzeniowe, których objawy związane są głównie z odkładaniem nadmiarowych białek w narządach, przede wszystkim w wątrobie, nerkach, sercu, płucach).
Niski poziom białka we krwi
Niski poziom białka we krwi może być związany z niedoborem albumin, globulin albo obu tych frakcji. Przyczyną tej ostatniej sytuacji może być przede wszystkim wyniszczenie, wynikające ze skrajnego niedożywienia albo z zaawansowanej fazy choroby nowotworowej.
Niedobór albumin stwierdza się w chorobach wątroby przebiegających z jej częściową lub całkowitą niewydolnością (przewlekłe stany zapalne, marskość). Wątroba nie syntezuje wówczas odpowiedniej ilości tych białek. Drugą przyczyną takiego stanu jest nadmierna utrata albumin w przebiegu m.in. zespołu nerczycowego, towarzyszącego ciężkim chorobom nerek.
Niskie stężenie globulin związane jest najczęściej z procesem chorobowym toczącym się w obrębie szpiku (białaczką, niewydolnością szpiku) albo z innymi chorobami, których objawem jest upośledzenie odporności (np. AIDS).
Inne białka krwi o znaczeniu diagnostycznym
W osoczu występują inne liczne białka, których stężenia mogą wskazywać na toczący się w organizmie proces chorobowy. Są to np.:
- białko C-reaktywne – CRP (ostre procesy zapalne),
- alfa1-antytrypsyna i alfa1-antychymotrypsyna (zapalenie trzustki),
- ceruloplazmina (stany zapalne, infekcje, zawał mięśnia sercowego, choroby neurodegeneracyjne),
- plazminogen, fibrynogen w osoczu (zaburzenia krzepnięcia).
