Terapia, traktująca sztukę jako podstawowy sposób komunikacji, opiera się na założeniu, że proces twórczy służy ekspresji, która pomaga ludziom osiągać wgląd w ich problemy, rozwijać umiejętności, redukować stres, podnosić samoocenę, wzbogacać osobowość. Od uczestników sesji arteterapii nie wymaga się zdolności artystycznych. Walory estetyczne wytwarzanych obiektów nie mają znaczenia – istotny jest sam proces tworzenia, wyrażenie emocji, a także późniejsze, wspólne odczytanie dzieła przez uczestnika i terapeutę. Ten ostatni nie występuje w roli krytyka, lecz przewodnika, który zachęca do poszukiwania interpretacji tworzonego obiektu. W arteterapii dochodzi do nietypowej relacji terapeutycznej pomiędzy autorem a dziełem, z towarzyszeniem terapeuty. To szczególnie korzystne rozwiązanie dla osób, które mają problem z werbalnym wyrażaniem swoich myśli i uczuć lub odreagowaniem tłumionych emocji.
Początki arteterapii
Początki arteterapii sięgają lat 30. ubiegłego wieku. Jednymi z pierwszych osób, które wykorzystywały proces twórczy do celów terapeutycznych, byli brytyjski artysta i terapeuta Adrian Hill oraz amerykańska psychoanalityczka Margaret Naumburg. W Polsce inicjatorem arteterapii był wybitny pedagog, psycholog i lekarz, profesor Stefan Szuman. Kontynuatorem jego działań został onkolog, profesor Julian Aleksandrowicz, który w latach 60. wprowadzał w polskich szpitalach pionierskie metody terapii poprzez sztukę, które wspomagały tradycyjne sposoby leczenia. Trwający do dziś w naszym kraju dynamiczny rozwój arteterapii zaczął się w latach 90., kiedy pojawiły się pierwsze tłumaczenia obcojęzycznej literatury poświęconej temu zagadnieniu.
Rodzaje arteterapii
Arteterapia wykorzystuje do celów terapeutycznych wachlarz różnorodnych form twórczości. Zalicza się do nich sztuki plastyczne (malarstwo, rysunek, grafikę rzeźbę), sztuki użytkowe (fotografię, plakat), muzykę, literaturę, teatr, film, taniec. W praktyce, w ramach terapii sztuką emocje można wyrazić zarówno poprzez rysowanie mandali, śpiew chóralny, jak i psychodramę.
Sesja arteterapii
W trakcie sesji arteterapii dąży się do tego, by pacjent rozładował negatywne emocje, wyraził dręczące go myśli, nieakceptowane uczucia. Wytwarzany obiekt ma zatem odzwierciedlać nie rzeczywistość, lecz świat wewnętrznych przeżyć uczestnika sesji. Przez proces twórczy przeprowadza go terapeuta, pomagając mu odkryć znaczenia dzieła na każdym etapie jego powstawania. Terapeutyczny jest już sam akt kreacji, który pozwalając na nieskrępowaną ekspresję, uwalnia od napięć. Finalnym efektem jest artystyczny wytwór, który stanowi bogate źródło informacji o uczestniku sesji. Dzięki bezpiecznym, komfortowym warunkom arteterapii dzieło może zostać zinterpretowane w sposób spełniający założenia tej formy leczenia.
Arteterapia dla wszystkich
Arteterapia jest pomocna w pracy z ludźmi, którzy borykają się z różnego rodzaju trudnościami społecznymi – osobami uzależnionymi i współuzależnionymi, żyjącymi w patologiach, zagrożonymi wykluczeniem, z przeszłością kryminalną itp. Terapia poprzez sztukę jest także dużym wsparciem dla ludzi z trudnościami emocjonalnymi, związanymi z niepełnosprawnością, chorobami, traumami. Coraz częściej wykorzystuje się arteterapię w leczeniu lęków, depresji, nerwic, zaburzeń afektywnych. Znajduje ona również zastosowanie w pracy z ludźmi głęboko upośledzonymi, cierpiącymi na autyzm lub inne zaburzenia osobowości. Programy arteterapeutyczne są z powodzeniem wprowadzane w szpitalach i klinikach jako forma wsparcia podstawowego leczenia.
Terapia poprzez sztukę zalecana jest nie tylko osobom z różnego rodzaju dysfunkcjami, dotkniętym chorobami umysłowymi i fizycznymi, ale też ludziom zdrowym. Popularna jest arteterapia dla dzieci i młodzieży (rozwija kreatywność, uczy wyrażać uczucia, pozwala lepiej poznać siebie), dla osób dorosłych (jako forma relaksu, samorozwoju), dla rodzin (w ramach terapii rodzin, często – w przypadku nadużyć seksualnych i przemocy domowej).
Funkcje arteterapii
Arteterapia może spełniać wiele ról, użytecznych w zależności od przyczyn i celu jej zastosowania. Należą do nich następujące funkcje:
- rekreacyjna – relaks sprzyja nabraniu sił pomocnych w przezwyciężaniu życiowych problemów,
- ekspresyjna – uczestnik terapii może zredukować stres, rozładować nadmiar tłumionych emocji, nauczyć się lepszego wyrażania ich, rozwijać spontaniczność,
- poznawcza – uczestnik terapii uczy się rozpoznawać i nazywać swoje uczucia, motywy swoich zachowań, dokonuje introspekcji i zyskuje wiedzę przydatną do reinterpretacji celów czy weryfikacji świata swoich wartości,
- diagnostyczna – dzieła uczestnika terapii przedstawiają jego stan emocjonalny, więc można je interpretować, a (z upływem czasu) porównywać, by przeanalizować zmiany, jakie w nim zaszły.
Cele arteterapii
Celem arteterapii jest pogłębienie znajomości samego siebie, a także trenowanie umiejętności radzenia sobie z własnymi emocjami. Osoba poddana tej formie terapii ma szansę zyskać więcej optymizmu i wiary w siebie, odporności na niepowodzenia, dystansu do trudnych życiowych sytuacji. Arteterapia uczy pokonywać nieśmiałość, stres czy strach, a także, poprzez artystyczną ekspresję, pozbywać się napięcia emocjonalnego.
