Mimo postępów medycyny amputacje są nadal często koniecznością. Amputacje kończyn dolnych najczęściej przeprowadza się w wyniku zaburzeń ich ukrwienia – z przyczyn naczyniowych. Przyczyny naczyniowe stanowią nawet 90% powodów amputacji nogi. Zaburzenia krążenia wynikają najczęściej z chorób przewlekłych, jak cukrzyca czy miażdżyca. Zdecydowanie rzadziej do amputacji kończyny dolnej dochodzi w wyniku urazów, powikłań urazów, czy też zmian nowotworowych i występowania wad rozwojowych.
Amputacja kończyn dolnych – przyczyny
Wskazania do amputacji dzieli się na względne i bezwzględne. Amputacja jest zawsze ostateczną metodą terapii, jednak nie można odraczać jej zbyt długo ze względu na powikłania, jakie niosą za sobą np. zmiany martwicze. Przyczyny bezwzględne obejmują przede wszystkim urazy, zgorzele gazowe, rozległe zmiażdżenia. Są to najczęściej amputacje nagłe, ratujące życie. Do innych wskazań bezwzględnych zalicza się np. martwicę kończyny w wyniku niedokrwienia. W tych przypadkach lekarz ma czas na rozważenie wszystkich opcji terapeutycznych, a także przemyślenie poziomu, na który najlepiej dokonać amputacji.
Wskazania względne to takie, kiedy amputacja poprawi jakość życia chorego. Może to mieć miejsce w przypadku niektórych wad wrodzonych, znacznych zniekształceń kończyny, rozległych, niegojących się ran, a także znacznego bólu. Amputacja jest bardzo okaleczającą operacją, dlatego wskazania względne zawsze trzeba traktować z dużą rezerwą.
Amputacje kończyn dolnych – na jakim poziomie są wykonywane?
Kończyna dolna ma funkcje podporowe i lokomocyjne. Wobec czego decyzja o amputacji kończyny powinna uwzględniać funkcje tej części ciała. Priorytetem jest oczywiście ratowanie życia, natomiast w innych przypadkach poza nagłymi operacjami chirurg powinien rozważyć poziom przeprowadzania amputacji kończyny dolnej, by umożliwić późniejszą lokomocję chorego. Na kikut bowiem będą działać znaczne siły. Musi on więc być wytrzymały, odporny na ucisk i mieć odpowiednią ruchomość. Możliwości późniejszej „naprawy” kikuta są ograniczone, dlatego operacja ta powinna być bardzo przemyślana.
Amputację wykonuje się na różnych poziomach. W sytuacji zagrożenia życia lekarz stara się amputować nogę w najniższym możliwym miejscu. W amputacji planowej poziom wykonania zabiegu jest przemyślany.
Amputacji kończyny dolnej można dokonać następującymi metodami:
- amputacja Sharpa–Jagera (na poziomie bliższych kości śródstopia),
- amputacja goleni na poziomie od połowy do 1/3 bliższej wysokości goleni,
- wyłuszczenie kończyny w stawie kolanowym (wykonywana obecnie bardzo rzadko),
- amputacja uda, około 10 cm nad szparą kolanową,
Pielęgnacja pacjenta po amputacji kończyny dolnej
Bardzo ważne jest postępowanie przed- i pooperacyjne, w tym rehabilitacja i opieka psychologiczna, dlatego istotne jest, by amputacje wykonywane były przede wszystkim w ośrodkach mogących zapewnić wielopoziomową opiekę choremu. Ta opieka obejmuje chirurga, ortopedę, rehabilitanta, psychologa, no i oczywiście protetyka. Chorzy po amputacji korzystają z pomocy medycznej już właściwie do końca życia. Kiedy operacja jest wykonywana planowo, pacjenta można przygotować na gruncie psychicznym i częściowo też fizycznym. Operacje wykonywane na ostro nie pozwalają na takie czynności. Jedynym postępowaniem jest poprawa stanu ogólnego chorego i zapobiegnięcie powikłaniom wstrząsu.
Wycofano się z protezowania kończyn dolnych od razu na stole operacyjnym. Protezuje się je dopiero po wygojeniu się kikuta. Należy prowadzić odpowiednią pielęgnację kończyny dolnej po amputacji i bandażować kikut opaską elastyczną. Bandaż należy przewiązywać kilkukrotnie w ciągu doby ze względu na to, że ważne jest zachowanie równomiernego ucisku bandaża na tkanki.
Protezy kończyn dolnych
Nowoczesne protezy kończyn dolnych wykonywane są różnego rodzaju materiałów zapewniających trwałość i lekkość. Stopy w protezach są konstruowane na zasadzie stopy SACH (stopa bez sztucznego stawu skokowego, gdzie jego rolę spełnia klin piętowy oraz elastyczne przodostopie). Stopa połączona jest z elementem nośnym zespolonym wyżej z lejem protezy. Leje są produkowane na miarę.
W razie wystąpienia jakichkolwiek zmian na kikucie należy je leczyć i wstrzymać się ze stosowaniem protezy.
Ból po amputacji kończyny dolnej
Wielu pacjentów po amputacji zgłasza objaw w postaci bólu kończyny, której już nie ma. Najczęściej mija on po kilku dniach, jednak są osoby, u których utrzymuje się nawet kilka lat, wymagając leczenia. Leczenie bólu fantomowego to nie tylko typowe leczenie przeciwbólowe, które tak naprawdę nie zdaje egzaminu. Ważne jest tu postępowanie psychologiczne i rehabilitacja.
W obrębie tkanek miękkich kikuta mogą powstawać nerwiaki regeneracyjne, które powodują znaczne bóle. Przy wykonywaniu amputacji lekarze starają się przecinać nerwy pod napięciem, by ich zakończenia były schowane głęboko w tkankach miękkich i nie były uciskane przez lej protezy.
