Objawy ruchowo-mięśniowe akatyzji często powiązane są z uczuciem niepokoju lub wewnętrznego lęku. Osoba dotknięta schorzeniem odczuwa nieustanną potrzebę poruszania się, najczęściej są to ruchy kończyn dolnych.
Jakie objawy daje akatyzja?
Akatyzja oznacza z języka greckiego „niemożność siedzenia” i tak też się w rzeczywistości objawia. Najłatwiej opisać ją jako występowanie niespokojnych zachowań i ruchów, które najczęściej objawiają się poruszaniem kończyn dolnych. W zależności od przypadku mogą też obejmować pozostałe części ciała, dlatego poza najbardziej charakterystycznymi: ruchami nóg, przekładaniem nogi na nogę, wierceniem się na krześle czy chodzeniem (przestępowaniem) w miejscu, w niektórych jej przypadkach można zaobserwować też odruchowe głaskanie się po twarzy czy głowie, a także nerwowe skubanie ubrań lub przedmiotów codziennego użytku np. narzuty na łóżko. Brak ruchów może spowodować u niektórych osób cierpiących na akatyzję parastezje kończyn, odczuwane jako uczucie mrowienia skóry czy drętwienia mięśni. Te nieprzyjemne doznania zmuszają do ciągłego poruszania się.
Osoby dotknięte akatyzją nie są w stanie siedzieć spokojnie, a tym bardziej zachować bezruchu. Jednocześnie wykonywane przez nie czynności są bezcelowe – ciągle się poruszają, zmieniają pozycję, wstają, chodzą tam i z powrotem (schorzeniu często towarzyszy przymus chodzenia określany jako tazykinezja), dotykają części twarzy czy własnej garderoby. Czynności te wykonywane są w zasadzie bezwiednie – przymus ruchu jest silniejszy niż kontrola nad odruchami własnego ciała, dlatego cierpiące na akatyzję osoby często skarżą się na stany lękowe i rozdrażnienie, ponieważ towarzyszy im trudny do zniesienia niepokój, z którym nie są w stanie sobie samodzielnie poradzić. Osoby dotknięte zaawansowaną postacią schorzenia nie tylko nie są w stanie wykonywać codziennych czynności (np. czytanie książki, oglądanie telewizji), ale cierpią też na uniemożliwiające wypoczynek zaburzenia snu (spowodowane stanami lękowymi i ciągłym zdenerwowaniem). Akatyzja nie wykazuje tzw. rytmiki dobowej.
Akatyzja – przyczyny
Początkowo akatyzję wiązano z chorobą Parkinsona i opisywano ją jako zaburzenie neurologiczne występujące przede wszystkim u osób dotkniętych tą chorobą. Przypadki nadpobudliwości ruchowej diagnozowane są także przy encefalopatii ze splątaniem i innych tzw. zespołach otępiennych.
Obecnie uznaje się, że akatyzja występuje głównie jako skutek terapii lekami przeciwpsychotycznymi (zwłaszcza neuroleptykami stosowanymi w leczeniu psychoz). Pojawienie się choroby zależy od dawki przyjmowanego leku, a ryzyko znacznie wzrasta, jeżeli w procesie terapii stosowane są klasyczne leki o dużej sile działania. Powoduje ją zarówno szybkie zwiększanie dawki leku, jak i jej nagłe zmniejszenie (tzw. akatyzja z odstawienia, która występuje po około sześciu tygodniach od zmniejszenia dziennej dozy).
Akatyzja może występować też jako powikłanie po terapii lekami z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, np. po fluoksetynie stosowanej w leczeniu depresji.
Jej mechanizm opiera się w każdym przypadku na zaburzeniach w neuroprzekaźnictwie dopaminergicznym – jest to wynik zablokowania pewnych grup receptorów. Niektóre badania potwierdzają, że do zaburzeń może dojść również na skutek niskiego poziomu żelaza w surowicy krwi lub urazów mózgowo-czaszkowych.
Jeżeli objawy utrzymują się ponad trzy miesiące, mówi się o akatyzji przewlekłej.
Akatyzja – leczenie
Podjęcie leczenia wymaga trafnej i dokładnej diagnozy, która w przypadku akatyzji jest niekiedy ciężka do przeprowadzenia. Zdarza się, że dolegliwość jest błędnie sklasyfikowana jako nadmierne pobudzenie psychoruchowe lub drażliwość, więc podjęta na tle tych zaburzeń terapia może okazać się nieskuteczna.
Objawy następujące w wyniku zaburzeń neuroprzekaźnictwa mierzone są w skali Barnesa (ang. Barnes Akathisia Rating Scale – BARS), która pozwala dokonać oceny stopnia nasilenia schorzenia. Rozpoznanie akatyzji wymaga stwierdzenia przynajmniej jednego z opisanych wyżej objawów pogrupowanych w zespoły:
- niespokojne lub wahadłowe ruchy kończyn dolnych w pozycji siedzącej,
- przestępowanie z nogi na nogę w pozycji stojącej oraz chodzenie w miejscu,
- ciągłe chodzenie w celu rozładowania napięcia wewnętrznego oraz niepokoju,
- brak zdolności do pozostania w jednym miejscu przez dłuższy czas (siedzenia lub stania).
Akatyzja dotyka ludzi w każdym wieku i w większości przypadków odstawienie leków, które ją powodują, prowadzi do złagodzenia bądź ustąpienia objawów (z wyjątkiem akatyzji z odstawienia). Terapia polega przede wszystkim na leczeniu objawowym i stosuje się w jej trakcie głównie propranolol, czyli lek blokujący receptory beta-adrenergiczne.
