Zespół Lescha-Nyhana to choroba genetyczna stanowiąca przykład dziedziczenia genu sprzężonego z chromosomem płciowym X. Zespół Lescha-Nyhana objawia się licznymi neurologicznymi nieprawidłowościami, zaburzeniami zachowania, a także wzrostem poziomu kwasu moczowego we krwi. Związek ten jest fizjologicznie produkowany przez organizm, jednak gdy występuje w nadmiernej ilości, następuje jego kumulowanie się w tkankach, szczególnie stawach, powodujące ich uszkodzenie i ból.
Przyczyny zespołu Lescha-Nyhana
Zespół Lescha-Nyhana wynika z mutacji genetycznej powstałej na długim ramieniu chromosomu płciowego X. Jest to więc przykład choroby genetycznej dziedziczonej w sposób sprzężony z chromosomem X. Jest to gen HPRT1. Chorują przede wszystkim mężczyźni, kobiety bardzo rzadko; częściej są one po prostu nosicielkami choroby genetycznej. Wynika to z podstawowych zasad dziedziczenia. Zmutowany gen jest cechą recesywną i znajduje się na chromosomie X. Jeśli więc rodzi się chłopiec, ma on tylko jeden chromosom X od matki, który może mieć mutację genetyczną. W związku z tym w przypadku gdy matka jest nosicielką wadliwego genu, przekazać go może synowi, który zachoruje. W przypadku dziewczynek, by rozwinął się pełnoobjawowy zespół, konieczne jest przekazanie wadliwego genu zarówno od ojca, jak i od matki. Jeśli dziewczynka otrzyma tylko jeden wadliwy chromosom X, wtedy staje się nosicielką mutacji genetycznej.
Zobacz film i dowiedz się wszystkiego o chorobach rzadkich
Mutacja przyczynia się do zaburzeń produkowania fosforybozylotransferazy hipoksantynowo-guaninowej. Wynikiem tego jest niedobór bądź brak bardzo istotnego enzymu i nadmiar kwasu moczowego w organizmie.
Objawy zespołu Lescha-Nyhana
Objawy zespołu Lescha-Nyhana widoczne są po mniej więcej 6 miesiącach życia dziecka. Jednym z objawów jest pomarańczowy osad dostrzegalny na pieluszce niemowlęcia, ze względu na bardzo wysoki poziom kwasu moczowego. Dalsze objawy pojawiają się stopniowo wraz z wiekiem dziecka. Zalicza się tu objawy ze strony układu nerwowego, zaburzenia zachowania, niedokrwistość, nawracające infekcje, zaburzenia ze strony układu moczowego i kostno-stawowego. Dzieci często mają wagę niższą, niż wskazywałby ich wiek. Już w okresie niemowlęcym dochodzi do tworzenia się kamieni nerkowych. Z czasem pojawiają się coraz częstsze, nawracające infekcje układu moczowego, co skutkuje upośledzeniem pracy nerek, a nawet ich znaczną niewydolnością.
Objawy neurologiczne pojawiają się stopniowo od najmłodszych lat. Ich nasilenie zwiększa się wraz z wiekiem. Objawy te obejmują:
- mimowolne ruchy, które z czasem skutkują stałą nieprawidłową pozycją części ciała,
- grymasy twarzy,
- zmniejszone napięcie mięśniowe,
- zaburzenia w osiąganiu kolejnych etapów rozwoju, czyli dziecko dużo później zaczyna raczkować czy siadać,
- zaburzenia mowy,
- problemy z karmieniem,
- upośledzenie intelektualne na różnym poziomie.
Czasami dzieci nie osiągają pełnej sprawności, nie są w stanie samodzielnie się poruszać, wobec czego są zupełnie zależne od opiekunów. Zaburzenia zachowania występują w większości przypadków. Obejmują one różne niespecyficzne odruchy, jak np. krzyk, plucie, drapanie, uderzanie głową, gryzienie. Dzieci często gryzą wewnętrzne strony policzków, prowadząc do powstawania ciężkich, trudno gojących się ran i infekcji w jamie ustnej.
Wraz z rozwojem choroby w stawach odkładają się kryształki moczanu sodu. Wywołują one z czasem stan zapalny w obrębie stawów, objawiający się bólem, zaczerwienieniem i obrzękiem stawów. Niektóre dzieci z czasem cierpią z powodu zwichnięć stawów, patologicznych złamań.
Celem rozpoznania choroby Lescha-Nyhana wykonuje się badanie poziomu kwasu moczowego we krwi i w moczu, a także badania genetyczne i badanie wykrywające brak enzymu fosforybozylotransferazy hipoksantynowo-guaninowej. Jeśli w rodzinie wystąpił przypadek choroby Lescha Nyhana, a para planuje kolejne potomstwo, powinna skonsultować się z poradnią genetyczną.
Leczenie zespołu Lescha-Nyhana
Zespół Lescha-Nyhana jest przykładem choroby genetycznej, która nie jest wyleczalna. Leczenie jest objawowe, wielospecjalistyczne. Ponadto konieczne jest stałe obniżanie poziomu kwasu moczowego w organizmie poprzez stosowanie allopurynolu. Kamienie nerkowe rozbijane są metodami dostępnymi w urologii, czyli np. pozaustrojową litotrypsją. Mimo wczesnego podjęcia leczenia farmakologicznego, rehabilitacji, a także diety niskopurynowej (koniecznej, by nie dostarczać nadmiaru kwasu moczowego z dietą) nie można zupełnie uniknąć wielu powikłań choroby. Niebezpieczne są zaburzenia zachowania. W zależności od ich nasilenia można próbować stosować ochraniacze na zęby i wiele innych doraźnych metod, by jak najbardziej ograniczyć samookaleczanie się dziecka.
Jak wygląda leczenie chorób rzadkich? Dowiesz się tego z filmu
