Zapalenie oczodołu jest schorzeniem, które zazwyczaj ma przewlekły charakter i powoduje liczne, nieprzyjemne dolegliwości. Leczenie polega przede wszystkim na usunięciu pierwotnej przyczyny stanu zapalnego i podawaniu leków, które zmniejszają natężenie odczynu ze strony tkanek miękkich.
Budowa oczodołu i otaczające struktury
Oczodół jest przestrzenią zlokalizowaną w górnej części twarzoczaszki. Jego podstawowym zadaniem jest ochrona gałki ocznej i towarzyszących mu elementów – nerwu wzrokowego, naczyń krwionośnych, mięśni zewnętrznych oka i narządu łzowego. Przestrzeń tę ograniczają blaszki kości czaszki oraz powieki – górna i dolna. Oczodół wypełniony jest luźną tkanką łączną i komórkami tłuszczowymi. Oba te elementy tworzą miękką wyściółkę oka, która zabezpiecza je przed urazami mechanicznymi i ułatwia poruszanie się bez dodatkowego oporu. Za ruchy gałki ocznej odpowiedzialnych jest sześć mięśni: cztery proste i dwa skośne. Oko dodatkowo utrzymywane jest we właściwej pozycji dzięki działaniu siódmego mięśnia – oczodołowego.
Wypełniona tkankami przestrzeń oczodołu zamknięta jest od przodu przez spojówkę – bardzo dobrze ukrwioną i unerwioną błonę śluzową, która przytwierdzona jest najmocniej do gałki ocznej i brzegów powiek. Zapewnia ona izolację oczodołu od działania czynników zewnętrznych (pyłów, zanieczyszczeń), chroni przed wnikaniem bakterii i wirusów.
Zobaczcie film, z którego dowiecie się, jakie funkcje pełni ludzkie oko:
Przebieg i objawy zapalenia oczodołu
Zapalenie oczodołu zwykle pojawia się jednostronnie. W przypadku chorób ogólnoustrojowych zmiany mogą być obustronne, choć nie zawsze symetryczne. Podstawowymi objawami są:
- obrzęk tkanek oczodołu i powiek,
- zaczerwienienie (połączone często z rozszerzeniem naczyń spojówek),
- łzawienie,
- bolesność,
- przemieszczenie gałki ocznej ku przodowi – wytrzeszcz,
- ograniczenie ruchomości oka i czasami podwójne widzenie.
W przypadku zaawansowanego wytrzeszczu (tzw. egzoftalmii) może dochodzić do niedomykalności powiek i wysychania przedniej powierzchni oka. Jeśli taki stan utrzymuje się dłużej, jego powikłaniem są nadżerki, a nawet owrzodzenia rogówki.
Wszystkim tym objawom zapalenia oczodołu mogą towarzyszyć zaburzenia widzenia pod postacią spadku ostrości wzroku czy rozmazywania się obrazu. Jeśli w przebiegu zapalenia oczodołu dojdzie do zajęcia nerwu wzrokowego, chory może całkowicie przestać widzieć na jedno oko.
Przyczyny zapalenia oczodołu
Zapalenie oczodołu to schorzenie, którego przyczyną często jest przeniesienie infekcji z innych obszarów ciała. Bakterie mogą być przyniesione z prądem krwi z ognisk zapalnych takich jak ropień okołozębowy, przydatki czy drogi moczowe. Częstsze jest jednak szerzenie się zakażenia przez ciągłość – z okolicznych tkanek. Worek spojówkowy i drogi łzowe mają bezpośrednie połączenie z jamą nosową, której infekcje są bardzo częste. Blaszki kostne ograniczające oczodół są elementami, których przeciwległa powierzchnia w pewnej części stanowi ścianę zatok przynosowych. Ich zakażenia często przyjmują charakter chroniczny. Powszechne są też stany zapalne spojówek, z których może zostać przeniesiony czynnik chorobotwórczy.
Do zachorowania nie jest potrzebna bezpośrednia obecność bakterii w tkankach miękkich oczodołu. Wystarczy, że ostry proces zapalny toczy się w pobliżu (np. w zatokach). Wędrujące przez tkanki i naczynia krwionośne mediatory zapalenia (np. histamina) powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych i obrzęk, migrację komórek układu odpornościowego do tkanek oczodołu. Rozpoczyna to szereg powiązanych ze sobą procesów, które klinicznie widoczne są w postaci zapalenia oczodołu. Odczyn tego typu może być niekiedy reakcją na proces toczący się w obrębie gałki ocznej – np. na zapalenie twardówki, tęczówki czy ciała rzęskowego.
Zapalenie tkanek oczodołu w przebiegu chorób tarczycy
W przebiegu chorób tarczycy pojawia się często wytrzeszcz nazywany w tym przypadku oftalmopatią tarczycową Gravesa. Najczęściej towarzyszy on nadczynności tarczycy i chorobie Gravesa-Basedowa, ale pojawia się również w przypadkach niedoczynności czy stanów zapalnych niepowodujących zaburzeń wydzielania jej hormonów. Przyczyną takiego zapalenia tkanek jest reakcja autoimmunologiczna obejmująca zwiększoną aktywność niektórych limfocytów typu T i tworzenie się z nich nacieków w obrębie oczodołu.
Leczenie zapalenia oczodołu
Zapalenie oczodołu wymaga przede wszystkim rozpoznania pierwotnej przyczyny choroby i podjęcia jej leczenia. W przypadku infekcji stosuje się miejscowo i ogólnie antybiotyki, a w celu zredukowania objawów podaje się leki przeciwzapalne – niesterydowe lub z grupy glikokortykosteroidów. Niektóre preparaty mogą być podawane w formie wstrzyknięć pozagałkowych. Leczenie oftalmopatii Gravesa wymaga jak najszybszego podjęcia terapii choroby tarczycy. W przeciwnym razie wytrzeszcz utrwala się i nie zawsze udaje się uzyskać jego całkowitą regresję.
