Rozwój mowy dziecka to proces, który trwa kilka lat. Rozpoczyna się już w okresie noworodkowym – najpierw jest krzyk, dźwięki gardłowe (przypominające samogłoski) i gaworzenie. W 2 roku życia poznaje coraz więcej słów i potrafi wypowiadać niektóre z nich, a z czasem składa je w proste zdania. Trzyletnie dziecko ma zasób słów składający się z ponad 1500 elementów. Początkowo mowa jest niezrozumiała, maluch stopniowo uczy się poprawnego wymawiania poszczególnych głosek. Zwykle najwięcej trudności sprawiają /r/, /sz/, /dż/. Najczęściej wady wymowy rozpoznaje się u dzieci w wieku przedszkolnym.
Zaburzenia mowy a wady wymowy
Zaburzenia mowy to pojęcie bardzo ogólne obejmujące wszystkie trudności w zakresie mowy, które utrudniają zrozumienie przekazu. Są one związane z artykulacją, płynnością, tonem głosu, fonacją, wymawianiem sylab i posługiwaniem się formami gramatycznymi. Zalicza się do nich również opóźnienie rozwoju mowy.
Wady wymowy są jednym z rodzajów zaburzeń mowy. Polegają one na nieprawidłowym wypowiadaniu poszczególnych głosek, co powoduje zniekształcenie wyrazów. Najczęściej rozpoznaje się je w wieku przedszkolnym, jednak część z nich może ujawnić się dopiero w okresie dojrzewania. Wady wymowy u dzieci wymagają diagnostyki i odpowiedniego leczenia, ponieważ błędna artykulacja może się utrwalić.
Rodzaje wad wymowy u dzieci
Wyróżnia się różne rodzaje wad wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym lub szkolnym. Najczęściej występujące to:
- seplenienie (sygmatyzm) – dziecko nieprawidłowo wypowiada głoski /sz, cz, dż, ż, ś, ź, ć, dz/ z powodu źle ułożonego języka;
- parasygmatyzm – dziecko zastępuje trudne głoski (najczęściej /sz, ż, cz, dż/) łatwiejszymi;
- reranie (rotacyzm) – dziecko nieprawidłowo wymawia głoskę /r/, zastępuje ją innymi głoskami (najczęściej /l/ lub /j/) lub całkowicie pomija;
- kappacyzm – nieprawidłowe wymawianie głoski /k/;
- gammacyzm – błędne wypowiadanie głoski /g/;
- lambdacyzm – dziecko źle wypowiada głoskę /l/;
- rynolalia – dziecko wypowiada wszystkie głoski z rezonansem głosowym (potocznie określa się ją jako “mówienie przez nos”);
- mowa bezdźwięczna – dziecko zastępuje głoski dźwięczne bezdźwięcznymi (np. zamiast /b/ mówi /p/).
Częstą wadą wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym jest jąkanie. Polega ono na powtarzaniu pierwszej sylaby wyrazu lub poszczególnych jego głosek. Pojawia się zwykle, kiedy maluch reaguje na coś emocjonalnie lub chce powiedzieć coś szybciej, niż umożliwia mu to aparat mowy.
Przyczyny wad wymowy
Wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym mogą pojawić się z kilku przyczyn. Duże znaczenie mają czynniki anatomiczne, związane z budową narządów jamy ustnej, ale także czynniki środowiskowe i bodźce, które otrzymuje dziecko od najbliższego otoczenia, kiedy kształtuje się jego mowa.
Za przyczyny wad wymowy u dzieci uznaje się:
- nieprawidłową budowę języka, podniebienia lub wędzidełka;
- nieprawidłowości w budowie zębów;
- wady zgryzu;
- zaburzenia laryngologiczne (skrzywienie przegrody nosa, przerost trzeciego migdałka);
- zaburzenia związane z narządem słuchu (np. niedosłuch);
- opóźnienie rozwoju psychomotorycznego;
- zaburzenia związane z funkcjonowaniem ośrodkowego układu nerwowego.
Częste przyczyny wad wymowy u dzieci to także błędna postawa rodziców, którzy w żaden sposób nie stymulują rozwoju mowy dziecka, nie poprawiają błędnych wypowiedzi lub sami mają zaburzenia mowy, przez co maluch otrzymuje nieprawidłowe wzorce.
Wady zgryzu a wady wymowy
Wady zgryzu mają duże znaczenie przy powstawaniu wady wymowy. Wszelkie nieprawidłowości, np. tyłozgryz, przodozgryz, nadmierne wysunięcie szczęki lub żuchwy, przerwy między zębami oraz nieprawidłowe schodzenie się zębów szczęki i zębów żuchwy (tzw. zgryz otwarty) przyczyniają się do złego ustawiania języka, a tym samym do błędnego wypowiadania niektórych głosek. W wielu przypadkach wyleczenie wady wymowy jest możliwe tylko po wcześniejszej terapii ortodontycznej.
Terapia dziecka z wadą wymowy
Leczenie wad wymowy u dzieci zależy od rodzaju i przyczyny wady. Bardzo często konieczna jest współpraca logopedy z neurologiem, laryngologiem, stomatologiem, pediatrą i psychologiem. Poza terapią logopedyczną konieczne jest wyleczenie innych schorzeń (np. usunięcie migdałka, podcięcie wędzidełka, leczenie zaburzeń słuchu).
W terapii logopedycznej stosuje się ćwiczenia poprawiające sprawność motoryczną narządów mowy i ich prawidłowe ułożenie artykulacyjne, trening słuchowy oraz doskonalenie wymowy poszczególnych głosek. Dziecko powinno pracować nie tylko z terapeutą, ale także z rodzicami w domu. Leczenie wady wymowy (bez względu na jej rodzaj) przynosi pozytywne efekty tylko wtedy, kiedy jest rozpoczęte jak najwcześniej i kontynuowane odpowiednio długo.
Zobacz wideo: Co to jest afazja mowy?
Bibliografia:
1. G. Gunia. V. Lechta, Wstęp do logopedii, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2011.
