Kompulsywne jedzenie to obok anoreksji i bulimii jedno z najczęściej rozpoznawanych zaburzeń odżywiania. Nie jest ono wynikiem łakomstwa i braku silnej woli, lecz stanowi nałóg podobny do choroby alkoholowej. Przymus objadania się to dla osoby dotkniętej tym zaburzeniem czynność wstydliwa i niechciana. Prowadzi do szeregu konsekwencji niekorzystnych dla zdrowia psychicznego i fizycznego.
Przyczyny uzależnienia od jedzenia
Uzależnienia od jedzenia nie należy mylić z napadami apetytu, które zwykle spowodowane są niewłaściwą dietą, np. nieregularnymi posiłkami, niedoborami substancji odżywczych, spożywaniem żywności o wysokim indeksie glikemicznym. Powtarzające się, niekontrolowane epizody objadania się nie są powiązane z fizyczną potrzebą jedzenia, lecz stanowią skutek określonych stanów psychicznych. Mogą wynikać z nieradzenia sobie ze stresem, poczucia osamotnienia czy nieatrakcyjności. Jedzenie stanowi w takim wypadku rolę swego rodzaju używki, której dostarczenie pomaga rozładować napięcie, zapomnieć na chwilę o problemach czy negatywnych uczuciach.
W uzależnienie od jedzenia łatwo popaść ze względu na społeczne przyzwolenie na ten nałóg. Alkohol czy narkotyki to substancje, których zażywanie wiąże się z różnego rodzaju restrykcjami i powszechnie uznawane jest za szkodliwe. Tymczasem nieumiarkowanie w jedzeniu najczęściej nie budzi niepokoju. Przeciwnie – w krajach Zachodu jest zjawiskiem typowym. Co więcej, już dzieci uczone są, że cukierek czy czekolada mogą stanowić formę nagrody lub pocieszenia. Dlatego jedzenioholicy zwykle bardzo późno zdają sobie sprawę ze swojej choroby.
Uzależnienie od jedzenia – objawy
Nałóg jedzenia objawia się napadami, które zwykle mają miejsce poza normalnymi porami posiłków. Trwają one od pół godziny do kilku godzin. W tym czasie osoba uzależniona spożywa duże ilości wybranego produktu albo je cokolwiek, w obu wypadkach dostarczając organizmowi niepotrzebnych kalorii. Od zwykłego obżarstwa kompulsywne objadanie się odróżnia szereg symptomów, które podobne są do objawów uzależnienia od alkoholu. Należą do nich:
- przemożne pragnienie jedzenia, które dominuje nad innymi potrzebami,
- nieustanne myśli dotyczące jedzenia, przy jednoczesnej obsesyjnej chęci odchudzania się,
- problem z kontrolą ilości spożywanego pokarmu i potrzeba konsumowania coraz większych porcji,
- jednorazowe zjadanie większych ilości pożywienia niż podczas normalnego posiłku, w tempie szybszym niż standardowe,
- kończenie posiłku dopiero w momencie pojawienia się nieprzyjemnych objawów przejedzenia – mdłości, bólu brzucha,
- jedzenie w samotności, służące ukryciu wstydliwej dolegliwości,
- poczucie winy i zażenowania związane z objadaniem się,
- objadanie się pomimo świadomości jego szkodliwych konsekwencji.
Symptomy jedzenioholizmu w dużym stopniu pokrywają się z objawami bulimii. Jednak w przypadku tej drugiej po napadzie obżarstwa następują zachowania kompensacyjne, czyli wymioty, spożywanie leków przeczyszczających albo chorobliwa aktywność fizyczna. W związku z niestosowaniem tego rodzaju metod służących regulacji masy ciała, kompulsywne jedzenie zazwyczaj jest przyczyną nadwagi i powiązanych z nią skutków ubocznych, czyli pogorszenia stanu zdrowia (jedzenioholicy narażeni są zwłaszcza na choroby układu sercowo-naczyniowego i cukrzycę, ale też np. na zaburzenia hormonalne) oraz zaburzenia samopoczucia i samooceny. To z kolei powoduje efekt błędnego koła, ponieważ chory ma jeszcze więcej powodów do napięć, które musi rozładowywać w epizodach niepohamowanego objadania się. Konsekwencją nałogu jedzenia jest potrzeba stosowania restrykcyjnych, niedoborowych diet, które dodatkowo utrudniają racjonalne odżywianie się i utrzymanie właściwej wagi.
Jak pokonać uzależnienie od jedzenia?
Uzależnienie od jedzenia wymaga leczenia, ponieważ chory zwykle nie jest w stanie samodzielnie zapanować nad swoim nałogiem. W związku z faktem, że kompulsywne objadanie się ma podłoże psychiczne, niezbędna jest interwencja psychologiczna lub psychiatryczna.
Psychoterapia jedzenioholizmu służy przede wszystkim przywróceniu choremu kontroli nad czynnością jedzenia. Osoba uzależniona uczy się rozpoznawać okoliczności, które prowadzą do kompulsywnego jedzenia oraz trenuje nowe schematy zachowań, jakie należy zastosować w chwili pojawienia się pierwszych symptomów napadu. Krótkoterminowym rozwiązaniem może być np. wyjście na spacer. Działaniem przyczynowym jest opanowanie technik radzenia sobie ze stresem, np. relaksacji.
Skutecznym sposobem leczenia nałogowego obżarstwa jest zmiana przyzwyczajeń dotyczących jedzenia w czasie napadów oraz nawyków żywieniowych w ogólności. Kontrolę pomaga odzyskać np. wprowadzenie zasady konsumpcji wyłącznie z talerza, z użyciem noża i widelca. Kolejną zmianą może być zastępowanie produktów mocno przetworzonych i wysokokalorycznych takimi, których spożywanie jest korzystne dla zdrowia – warzywami, owocami. Docelowo jedzenioholik powinien mieć opracowany przez dietetyka, optymalny dla siebie jadłospis i starać się ściśle go przestrzegać.
Pomocne w leczeniu nałogu jedzenia jest korzystanie z grup wsparcia. W latach 60. ubiegłego wieku w Stanach Zjednoczonych powstały pierwsze wspólnoty anonimowych jedzenioholików (dawniej – anonimowych żarłoków), które działają w oparciu o zasady zapożyczone od anonimowych alkoholików – program 12 kroków, mityngi itd.
Uzupełniająco w leczeniu uzależnienia od jedzenia wykorzystuje się niekiedy farmakoterapię – leki przeciwdepresyjne lub zmniejszające pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego.
