W codziennym życiu nie brakuje sytuacji, w których przypadkowe osoby stają się świadkami wypadków lub nagłej utraty przytomności. Pierwsze minuty mają kluczowe znaczenie dla dalszego przebiegu choroby i często pozwalają na uratowanie życia poszkodowanego. Dlatego każdy powinien znać zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej w stanach nagłych.
Nagła utrata przytomności
Przyczyną utraty przytomności może być nagłe zatrzymanie krążenia, niewydolność serca spowodowana zawałem lub zaburzeniami rytmu, obniżenie poziomu cukru u cukrzyków czy epizod padaczkowy. W każdej sytuacji najważniejsza jest szybka ocena stanu chorego. Jeśli poszkodowany nie reaguje na bodźce i ma zaburzenia oddychania, należy rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową, tj. masaż serca i sztuczne oddychanie. Jeśli w pobliżu znajduje się automatyczny defibrylator ratunkowy - warto poprosić inne osoby o jego dostarczenie, podłączenie, a następnie kierować się instrukcjami głosowymi, które on wydaje.
Zawsze w pierwszej kolejności, nie zwlekając ani chwili, ratuje się poszkodowanego, a jeśli jego stan się poprawi albo gdy o pomoc można poprosić inną osobę - wzywa się pogotowie. Resuscytacji krążeniowo-oddechowej nie wolno przerwać aż do przybycia ratowników lub do odzyskania przytomności przez ratowaną osobę.
Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, ale oddycha prawidłowo, układa się go w pozycji bocznej ustalonej (bezpiecznej) - by zapobiec zablokowaniu dróg oddechowych przez język i zachłyśnięciu w przypadku ewentualnych wymiotów.
O ile z chorym nie ma kontaktu, nie wolno podawać mu żadnych napojów ani, w przypadku cukrzycy, cukierków, czekolady itp. Można w ten sposób spowodować zakrztuszenie lub wręcz doprowadzić do niedrożności dróg oddechowych i zatrzymania oddechu i krążenia.
W przypadku ataku padaczki (epilepsji) chorego należy zabezpieczyć przed powstaniem obrażeń wynikających z drgawek. Podstawą jest zapewnienie bezpieczeństwa osobie ratowanej, by podczas ataku nie doszło do urazów, natomiast nie wolno niczego wkładać do ust.Najczęstszym przypadkiem wymagającym interwencji jest omdlenie - chwilowa, przemijająca samoistnie utrata przytomności. Jego przyczynę stanowi zwykle spadek ciśnienia tętniczego, powodujący przemijające niedokrwienie mózgu. Może on być związany z nagłą zmianą pozycji na stojącą (ortostatyczny spadek ciśnienia), przemęczeniem, stresem, ostrą infekcją, wysoką gorączką. Chorego układa się tak, by jego nogi znajdowały się wyżej niż tułów i głowa, co pozwala na skierowanie większej ilości krwi do mózgu. Nie rezygnuje się z wezwania zespołu ratowniczego, ponieważ przyczyna takiego epizodu może być poważniejsza.
Rozległe urazy
W przypadku rozległych urazów (upadek z wysokości, wypadek komunikacyjny) w pierwszej kolejności trzeba sprawdzić, czy nie doszło do zatrzymania krążenia. Jeśli tak - rozpoczyna się resuscytację według zasad podanych powyżej. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, układa się go w pozycji bezpiecznej, choć odstępuje się od tego kroku przy podejrzeniu urazu kręgosłupa lub rozległych złamań. Następnie należy sprawdzić, czy nie doszło do krwotoku. Jeśli widać duży, pulsujący wypływ jasnej krwi - doszło do krwawienia tętniczego, które wymaga pilnego zaopatrzenia. Pierwszym działaniem jest zabezpieczenie rany jałowym opatrunkiem lub innym czystym dostępnym materiałem (np. ręcznikiem) i silne uciśnięcie krwawiącego miejsca. Ucisk należy utrzymywać do czasu przybycia pogotowia. Jeśli rana, mimo silnego ucisku, nadal krwawi i znajduje się na kończynie, można założyć opaskę uciskową powyżej miejsca krwawienia. Opaska musi być szeroka (np. szalik, ręcznik, a nie sznurek czy przewód elektryczny). Nadal uciskając mocno krwawiące miejsce, zaciska się ją do momentu ustania krwawienia. Należy przy tym zanotować godzinę założenia opaski i poinformować dyspozytora wezwanych służb ratowniczych, że ją założono.
Po zabezpieczeniu krążenia, oddychania i zatamowaniu krwawienia można zająć się kolejnymi czynnościami. Na rany lub oparzenia zakłada się sterylne lub doraźne opatrunki (cała powierzchnia rany powinna być przykryta, a na przesiąkający krwią opatrunek nakładamy kolejną, suchą warstwę). Opatrunek nie może być wykonany z ligniny, waty, chusteczek higienicznych, ponieważ jego resztki trudno będzie potem usunąć z rany. O ile to możliwe, unieruchamia się miejsca złamań, nie zmieniając pozycji kończyn i pamiętając o zasadzie unieruchomienia dwóch stawów sąsiadujących z miejscem złamania. Chorego należy chronić przed wychłodzeniem, a także zabezpieczyć miejsce w którym leży tak, by nie doszło do urazu wtórnego, wskutek np. najechania przez pojazd.
W przypadku podejrzenia urazu kręgosłupa, chorego nie rusza się z miejsca, starając się jedynie unieruchomić jego głowę i tułów, stabilizując je z boków np. zwiniętą odzieżą, kocem, ręcznikiem, poduszką. Sytuacją wyjątkową, w której poszkodowanego można poruszyć, jest zatrzymanie krążenia i konieczność resuscytacji albo potrzeba wyniesienia chorego z miejsca grożącego pożarem, zawaleniem lub działaniem substancji toksycznych.
Pierwsza pomoc w przypadku porażenia prądem lub zatrucia substancją toksyczną
Przed udzieleniem pierwszej pomocy należy sprawdzić, czy źródło prądu zostało odcięte albo czy nie ma już niebezpieczeństwa zatrucia ratownika. Tylko w takiej sytuacji podejmuje się akcję ratowniczą.
