Uchyłki przełyku to uwypuklenia ściany tego narządu poza jego obręb tworzące przestrzeń poszerzającą jego światło. Mogą pojawiać się w formie prawdziwej lub rzekomej (będącej w swej istocie przepuklinami błony śluzowej poza warstwę mięśniową).
Budowa i funkcja przełyku
Przełyk jest narządem rurowatym, który łączy gardło z żołądkiem. Składa się z części szyjnej, piersiowej i z krótkiego odcinka brzusznego łączącego się z wpustem żołądka. Główną funkcją przełyku jest transport połkniętej treści pokarmowej. Proces ten jest ułatwiany przez pasma mięśniowe w ścianie przełyku, które nie tylko utrzymują jej napięcie, ale również (dzięki włóknom okrężnym) pozwalają na wywołanie fali perystaltycznej przesuwającej pokarm w dół. Ze zgrubień tych pęczków mięśniowych w górnej i dolnej części przełyku powstają struktury (zwieracze górny i dolny), których główną funkcją jest zapobieganie cofaniu się treści, czyli refluksowi (odpowiednio z przełyku do gardła i żołądka do przełyku). Nadmierne napięcie zwieraczy lub ucisk z zewnątrz (np. przez okoliczne tkanki, guz albo przeponę w okolicach rozworu przełykowego) mogą spowodować zaburzenie opróżniania przełyku i jego rozszerzenie.
Czym są uchyłki przełyku?
Uchyłki przełyku są to zmiany w ścianie tego narządu powodujące poszerzanie się jego światła. Uwypuklenia te mogą mieć charakter niewielkich zagłębień, rozległych, nawet kilkucentymetrowych rozdęć, kieszonek albo balonowatych uwypukleń, które łączą się ze światłem przełyku wąskimi, rurkowatymi szypułami.
Uchyłki przełyku dzieli się na:
- prawdziwe – spowodowane przez pociąganie ściany przełyku z zewnątrz (na przykład przez zrosty w śródpiersiu);
- rzekome – wynikające z działania podwyższonego ciśnienia wewnątrz przełyku lub z osłabienia warstwy mięśniowej.
Uchyłek prawdziwy to uwypuklenie wszystkich warstw ściany przełyku. Zmiana rzekoma to rozdęcie błony śluzowej i podśluzowej, które tworzy się, gdy podpierająca je mięśniówka ulega osłabieniu lub rozciągnięciu.
Uchyłki mogą mieć charakter wrodzony – powstawać podczas rozwoju narządów w życiu wewnątrzmacicznym. Mogą też tworzyć się w trakcie życia chorego, jako wtórny objaw toczących się chorób (np. zmian zapalnych w śródpiersiu, nowotworów klatki piersiowej czy żołądka, zaburzeń pasażu treści pokarmowej przez przełyk o innych przyczynach). Pojawiają się najczęściej u osób starszych, po 65–70 roku życia, kiedy warstwa mięśniowa ulega osłabieniu i częściowemu zanikowi, co sprzyja deformacji przełyku. Uchyłki mogą pojawiać się jako pojedyncze lub mnogie zmiany (tzw. uchyłkowatość przełyku). 90–95% zachorowań stanowią uchyłki gardłowe przełyku.
Jak zbudowany jest układ pokarmowy? Dowiesz się tego z filmu:
Objawy uchyłków przełyku
Uchyłki przełyku w większości przypadków przebiegają bezobjawowo. Część może jednak powodować uciążliwe objawy wymagające diagnostyki. Zalicza się do nich:
- bóle przy przełykaniu,
- odbijanie się,
- cofanie się pokarmu (regurgitacje),
- nieprzyjemny zapach z ust,
- bóle w klatce piersiowej podczas jedzenia i bezpośrednio po nim,
- kaszel i chrypa,
- skłonność do zapaleń dróg oddechowych.
Przyczyną takich objawów jest zaleganie treści pokarmowej w kieszonce uchyłku. Pożywienie ulega tam dalszemu trawieniu, a po pewnym czasie również procesom gnilnym. Zawartość uchyłku może cofać się do gardła i zaciekać do krtani, a nawet do płuc. Dzieje się tak głównie wtedy, gdy pacjent przyjmuje pozycję leżącą. Jednym z cięższych objawów uchyłków przełyku jest zachłystowe zapalenie płuc – gdy treść z uchyłku zostanie cofnięta, a następnie zaaspirowana do oskrzeli.
Gromadzenie się treści pokarmowej w uchyłkach często prowadzi do zmian zapalnych. Może dojść nawet do ostrego zapalenia uchyłków (m.in. z gorączką i silną bolesnością – stałą lub przy przełykaniu). Przewlekłe stany zapalne powodują: dysplazję komórek nabłonkowych i raka przełyku oraz osłabienie i pęknięcia ściany narządu (perforacje), które stają się przyczyną zakażenia śródpiersia (ze względu na zagrożenie życia niezbędne jest leczenie operacyjne w trybie nagłym).
Leczenie uchyłków przełyku
Gdy uchyłki są małe i nie powodują dolegliwości ani zaburzeń pasażu treści pokarmowej do żołądka, chorego nie kwalifikuje się do leczenia. Utrzymanie dobrego stanu przełyku wymaga wówczas odpowiedniej diety. Chory nie powinien spożywać produktów twardych, przełykać ich w kawałkach, gdyż łatwo mogą utkwić w uchyłku. Pokarmy powinny być mocno rozdrobnione lub papkowate, dobrze pogryzione (ważny jest prawidłowy stan uzębienia). Popijanie połykanego jedzenia na bieżąco małymi łykami napojów może ułatwić przechodzenie treści do żołądka.
Jeśli uchyłki przełyku powodują dolegliwości, stany zapalne lub inne powikłania, poddaje się je leczeniu operacyjnemu – w formie zabiegu endoskopowego lub klasycznego. Ta druga forma jest zdecydowanie bardziej skomplikowana, gdyż wymaga znieczulenia ogólnego i przeprowadzenia na oddziale torakochirurgii poważnej operacji z otwarciem klatki piersiowej.
Bibliografia:
1. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Tom I. Medycyna Praktyczna, Kraków 2005.
