Zmiana genotypu w wyniku zwiększenia liczby chromosomów bądź zmiany ich struktury powoduje często samoistne poronienia. Dzieci urodzone z trisomią obarczone są licznymi wadami. Trisomia 22 i zespół kociego oka to połączone wady, gdyż przyczyną zespołu kociego oka jest nieprawidłowa budowa chromosomu 22.
Trisomia 22 – przyczyny
Trisomia 22 chromosomu jest aberracją liczbową. W tym typie mutacji najczęściej występują trisomie (3 chromosomy) lub monosomie (1 chromosom) zamiast 2. W przypadku trisomii może występować 1 dodatkowy chromosom autosomalny lub płciowy. Przyczyną takich mutacji jest nondysjunkcja, która ma miejsce już w trakcie mejozy, czyli na początku rozwoju zarodka. Większość płodów z trisomią autosomalną umiera we wczesnym okresie ciąży i dochodzi do samoistnego poronienia. Czynnikiem wpływającym na ryzyko wystąpienia takiej wady jak trisomia chromosomu 22 jest wiek rodziców, przy czym wiek ojca nie ma tak dużego znaczenia jak wiek matki. Im starsza jest kobieta, tym większe prawdopodobieństwo samoistnego poronienia w wyniku trisomii autosomalnej. Poza tym narażenie kobiety w ciąży na czynniki teratogenne również przyczynia się do powstawania mutacji genetycznych.
Obecnie znanych jest wiele substancji teratogennych, które powodują wady wrodzone u dzieci. Trudno jest stworzyć klasyfikację czynników teratogennych ze względu na ich różnorodność, ale naukowcy dzielą je zazwyczaj na 3 główne grupy: czynniki środowiskowe, choroby lub wady matki (zaburzenia metaboliczne) oraz leki. Przy czym grupę czynników środowiskowych można podzielić na:
- promieniowanie radioaktywne,
- hipertermię,
- związki chemiczne (m.in. alkohol),
- czynniki infekcyjne (wirusy).
Alkohol jest jednym z najpowszechniejszych teratogenów. Już w starożytności wiedziano, że alkohol pity w ciąży jest szkodliwy dla nienarodzonych dzieci. Arystoteles wygłosił następujące zdanie: „Kobiety pozbawione rozumu i pijane ryzykują urodzeniem dzieci, które będą je przypominały, ich potomstwo będzie zasępione, ponure i słabe”. Ze względu na fakt, że alkoholizm jest dość powszechnym zjawiskiem również u kobiet w wieku rozrodczym, częsty jest też płodowy zespół alkoholowy (FAS), będący wynikiem licznych uszkodzeń w rozwoju prenatalnym.
Dlaczego warto zrobić badania prenatalne? Jakie wady wykryją? Zobaczcie na filmie:
Trisomia chromosomu 22 – diagnostyka
Mutacje genetyczne lub inne wady w genomie dziecka mogą zostać zdiagnozowane jeszcze w czasie prenatalnym, czyli przed porodem. Do identyfikacji zaburzeń genetycznych służą techniki diagnostyczne. Przykładem takiej techniki jest analiza cytogenetyczna używana do oceny liczby chromosomów i ich struktury, przy jej użyciu można wykryć trisomię 22. Inną techniką jest FISH, czyli fluorescencyjna hybrydyzacja in situ. Jest to technika molekularna pozwalająca na zidentyfikowanie liczby wybranych chromosomów i wykrywanie mikrodelecji (wad budowy chromosomów). Natomiast technika mikromacierzy pozwala wykryć polimorfizm pojedynczych nukleotydów, mutacje lub zmiany w poziomie ekspresji. Aby wykonać wyżej wymienione badania, konieczne jest wykonanie amniopunkcji lub biopsji kosmówki w celu pobrania materiału do badań. Ogólnie wymienione techniki dostępne są komercyjnie i używane też w innych celach niż badania prenatalne.
Trisomia 22 – zespół kociego oka i inne wady wrodzone
Trisomia, mikrodelecje i inne nieprawidłowości w budowie chromosomów 22 pary powodują znaczące wady wrodzone. Przykładem jest zespół DiGeorge’a, nazywany także zespołem podniebienno-sercowo-twarzowym. Dotyka 1 na 9700 żywo urodzonych i w 90% przypadków spowodowany jest mikrodelecją chromosomu 22 pary. Występowanie rodzinne stwierdzane jest w przedziale od 10% do 25% przypadków. Dziecko z zespołem DiGeorge’a obarczone jest wadami wrodzonymi serca, dysmorfią (zniekształceniem) twarzy, niedorozwojem grasicy, rozszczepem podniebienia, hipokalcemią oraz opóźnieniem rozwoju mowy, trudnościami z uczeniem się i zaburzeniami schizofrenicznymi.
Zespół kociego oka powstaje natomiast w wyniku trisomii, rzadziej tetrasomii, krótkiego ramienia i części długiego ramienia chromosomu 22, w wyniku czego tworzy się dodatkowy mały chromosom. Osoby urodzone z tą wadą genetyczną mogą mieć różne objawy. U większości z nich występują skośnie ustawione szpary powiekowe, małe wady uszu (wyrośla lub dołki przeduszne), wady serca i układu moczowego oraz malformacje, takie jak koloboma tęczówki (rozszczep struktur anatomicznych) i atrezja (zrośnięcie) odbytu z przetoką. Pomimo to zdecydowana większość dzieci urodzonych z tą mutacją jest prawidłowo rozwinięta umysłowo.
Bibliografia:
- Youngson R., Collins; Słownik Encyklopedyczny; Medycyna, RTW, 1997.
