Chrząstka to spoista forma tkanki łącznej, która spełnia rolę powierzchni stawowych i łączy elementy układu kostnego i mięśniowego. Jej charakterystyczne postacie to chrząstka szklista, sprężysta i włóknista.
Tkanka chrzęstna – budowa
W skład tkanki chrzęstnej wchodzą komórki chrzęstne zwane chondrocytami oraz substancja bezpostaciowa – tzw. macierz. Zbudowana jest ona z kwasu hialuronowego oraz proteoglikanów. W substancji tej znajdują się też liczne włókna łącznotkankowe, które mogą mieć charakter klejodajny lub sprężysty. Pierwszy typ ma za zadanie tworzenia wraz z macierzą spójnej podbudowy chrząstki, natomiast drugi nadaje jej odpowiednie właściwości mechaniczne – sprężystość i wytrzymałość.
Tkanka chrzęstna nie jest unerwiona ani unaczyniona. Generalnie poziom jej metabolizmu jest dość niski, jednak chondrocyty muszą (tak jak inne komórki) otrzymywać tlen i materiały budulcowe. Odżywiają się dzięki przenikaniu substancji odżywczych, tlenu i dwutlenku węgla z (i do) pokrywającej ją, mocno unaczynionej błony zwanej ochrzęstną. Pewien udział w tym procesie spełnia również maść stawowa, która wypełnia przestrzeń pomiędzy stykającymi się powierzchniami kości.
Tkanka chrzęstna – rodzaje
Nie wszystkie chrząstki zbudowane są w identyczny sposób. Różnią się między sobą proporcjami poszczególnych elementów budulcowych. Podstawowe trzy typy chrząstki występujące w organizmie człowieka to:
- tkanka chrzęstna szklista – zawierająca dużo silnych włókien kolagenowych typu II – ma zwykle gładką, twardą powierzchnię; zbudowane są z niej elementy stawów, chrząstki krtani, tchawicy i oskrzeli, a także częściowo żebra;
- tkanka chrzęstna włóknista – również składająca się w dużej mierze z kolagenu, w tym wypadku typu I – tworzy ścięgna, więzadła, powięzie oraz inne elementy łączące kości człowieka, takie jak krążki międzykręgowe, chrzęstne części spojenia łonowego oraz łąkotki w stawie kolanowym;
- tkanka chrzęstna sprężysta –jej główną cechą jest duża elastyczność – kształtowane są z niej miękkie elementy strukturalne organizmu, takie jak nos, małżowina uszna, przewody w narządzie słuchu, niektóre niewielkie chrząstki krtani.
Zobacz film i sprawdź jakie funkcje pełni układ kostny:
Tkanka chrzęstna – funkcje w organizmie człowieka
Tkanka chrzęstna spełnia w organizmie rolę podporową (łączy elementy układu kostnego, stabilizuje szkielet). Jej specyficzną i niezwykle istotną funkcją jest współtworzenie stawów. Wytrzymałość i gładkość tkanki chrzęstnej sprawia, że opory przemieszczania się względem siebie powierzchni stawowych są niewielkie, a uzyskana płynność ruchów bardzo duża. Znaczna wytrzymałość chrząstki pozwala stawom na wieloletnie zachowanie pełnej sprawności.
Tkanka chrzęstna spełnia bardzo istotną rolę w okresie rozwojowym człowieka, szczególnie w odniesieniu do układu kostnego. Gdyby kości małego dziecka były w całości zbudowane z tkanki kostnej, niemożliwy byłby ich dalszy wzrost. Dlatego większość elementów kości (przede wszystkim długich) jest w okresie rozwoju młodego organizmu zbudowana z chrząstek. Dotyczy to przede wszystkim przynasad i nasad kości, głów, kłykci i innych powierzchni stawowych. Części chrzęstne przekształcają się w elementy kostne stopniowo, dzięki czemu kości mogą rosnąć.
Charakterystycznym miejscem występowania chrząstek są elastyczne, ale niezapewniające ruchomości podobnej do stawów, stałe połączenia międzykostne. Tkanka chrzęstna współtworzy wraz z elementami włóknistymi chrząstkozrosty. Charakterystycznymi przykładami są tutaj krążki międzykręgowe i spojenie łonowe. Chrząstki pokrywają również często miejsca przyczepu ścięgien i więzadeł do kości. Tworzą tam warstwę pośredniczącą, która zapewnia elastyczność połączenia i – dzięki temu – odporność na urazy.
Polecamy: Chrzęstniak, czyli łagodny nowotwór tkanki chrzęstnej. Objawy, leczenie i rodzaje guza
Tkanka chrzęstna – najczęstsze schorzenia
Najczęstsze schorzenia tkanki chrzęstnej to zmiany związane z wiekiem. Chrząstki znajdujące się w stawach ulegają stopniowemu ścieraniu i mikrourazom związanym z przeciążeniami. Powoduje to ich pękanie, ścieńczenie lub wręcz zanik. Przy kolejnych ruchach generuje to odczyny zapalne, które stają się przyczyną dolegliwości i powstawania trwałych zmian zwyrodnieniowych, takich jak np. wyrośla kostne. Chory odczuwa te zmiany w postaci nawracających bólów, obrzęków stawów oraz ograniczenia ruchomości. W niektórych przypadkach zwyrodnienia takie wymagają leczenia chirurgicznego. Przykładami chorób związanych z degeneracją tkanki chrzęstnej są:
- zmiany w obrębie kręgosłupa i zespoły korzeniowe powiązane z dyskopatią (np. rwa kulszowa),
- zwyrodnienia stawów biodrowych (zmuszające czasem do wykonania endoprotezoplastyki),
- zmiany w stawach śródręczno-paliczkowych i międzypaliczkowych u osób starszych.
Specyficzny rodzaj patologii wiąże się z łąkotkami. Są one częścią stawu kolanowego, który w trakcie chodzenia, biegania, pracy fizycznej lub uprawiania sportu podlega wielkim obciążeniom. Sprawia to, że zmiany zwyrodnieniowe w kolanie pojawiają się relatywnie wcześnie. Jednocześnie ostre urazy często powodują pękanie łąkotek, co powoduje znaczne dolegliwości i upośledzenie funkcji stawu. Tego typu zmiany mogą być obecnie bardzo dobrze diagnozowane za pomocą ultrasonografii (USG) lub tomografii komputerowej (CT). Leczenie w poważniejszych przypadkach ma charakter operacyjny – procedurę wykonuje się najczęściej endoskopowo, w trakcie zabiegu artroskopii.
