Staw skokowy łączy goleń (podudzie) i stopę. W jego skład wchodzą nie tylko kości, ale również torebki stawowe i liczne więzadła. Duże obciążenia dynamiczne, związane z chodem i biegiem, sprzyjają powstawaniu urazów, które mają najczęściej charakter skręcenia.
Budowa i działanie stawu skokowego
Staw skokowy składa się funkcjonalnie z dwóch części. Górną stanowią nasady dalsze kości goleni (piszczelowej i strzałkowej) oraz bloczek kości skokowej. Staw ten jest jednoosiowy: zachodzą w nim ruchy zgięcia podeszwowego i grzbietowego stopy. Staw skokowy dolny zbudowany jest z kości: skokowej, piętowej i łódkowatej. Zachodzą w nim złożone ruchy łączące jednocześnie elementy odwodzenia/przywodzenia, unoszenia/opuszczania i odwracania/nawracania. Za wszystkie te ruchy odpowiedzialne są mięśnie goleni (podudzia) działające na stopę za pośrednictwem swych długich ścięgien.
Górna część stawu skokowego pozwala na prawidłowe, elastyczne chodzenie i bieganie. Skojarzone, wieloosiowe ruchy w jego dolnej części dostosowują położenie stopy do kształtu i nachylenia podłoża oraz umożliwiają wykonywanie ruchów skrętnych.
Najczęstsze urazy stawu skokowego
Do najczęstszych urazów stawu skokowego zalicza się skręcenia, zwichnięcia i złamania. Skręcenia powstają wskutek nagłego, skośnego lub poprzecznego obciążenia opartej o podłoże stopy. Zwykle dochodzi do jej podgięcia do wewnątrz, co sprawia, że uszkodzeniu ulega boczna część stawu skokowego. Podobny mechanizm może być przyczyną zwichnięcia, które powoduje przemieszczenie kości względem siebie i (z wyjątkiem nielicznych przypadków) wymaga nastawienia przez chirurga. Złamania są wynikiem podobnych urazów albo efektem przeciążenia kości w osi długiej podudzia. Dzieje się tak np. przy ześlizgnięciu się nogi ze stopnia schodów albo podczas skoku z większej wysokości.
Staw skokowy – skręcenie
Skręcenia stawu skokowego dzieli się w zależności od zakresu uszkodzeń:
- I stopnia: naciągnięcie lub niewielkie naderwanie więzadeł albo torebki stawowej, które nie powoduje niestabilności stawu,
- II stopnia: naderwanie lub silne naciągnięcie, które jest przyczyną niestabilności kostki,
- III stopnia: zerwanie więzadeł.
Przez niestabilność stawu rozumie się nadmierny, nieprawidłowy zakres ruchomości stopy, zwykle połączony z trudnością w utrzymaniu jej prawidłowej pozycji bez zwiększonego wysiłku mięśniowego. Objawami skręcenia są głównie obrzęk i bolesność stawu. W przypadkach urazów II i III stopnia często obserwuje się krwiak, który stopniowo rozlewa się w tkance podskórnej. Postępowanie w przypadkach skręceń składa się z czterech elementów:
- całkowitego odciążenia kończyny,
- schłodzenia (lodem, mokrym okładem wysychającym),
- silnego, lecz nieutrudniającego krążenia krwi, obandażowania,
- uniesienia kończyny.
Celem tych działań jest ograniczenie narastania obrzęku i krwiaka oraz zmniejszenie ryzyka pogłębienia urazu.
Staw skokowy – zwichnięcie i złamanie
Zwichnięcie stawu skokowego powoduje jego widoczną deformację, odchylenie osi stopy względem podudzia, narastający obrzęk, krwiak i bolesność. Złamania dotyczą najczęściej kostek – bocznej lub przyśrodkowej. O tzw. złamaniu trójkostkowym mówi się, gdy oprócz obu kostek odłamaniu ulega również tylna krawędź piszczeli. U niektórych osób (szczególnie z osteoporozą) przy identycznym mechanizmie urazu dochodzi do złamania kości piętowej. Wszystkie opisane urazy wymagają unieruchomienia stawu, schłodzenia i uniesienia kończyny oraz transportu poszkodowanego do lekarza w taki sposób, by nie obciążał chorej nogi.
Leczenie urazów stawu skokowego
Skręcenia stawu skokowego oraz złamania bez przemieszczeń odłamów kostnych nie wymagają zwykle leczenia operacyjnego. W przypadku skręceń II stopnia zakłada się pacjentowi opatrunek gipsowy, stabilizator lub ortezę na 10–14 dni, a przy urazie III stopnia – na mniej więcej 4 tygodnie, podobnie jak po nastawieniu zwichnięcia. W przypadku złamania kończyna jest unieruchamiana opatrunkiem gipsowym na 6–8 tygodni. Utrzymuje się go do chwili uzyskania prawidłowego zrostu, potwierdzonego zdjęciami rentgenowskimi (RTG). Złamania stawu skokowego z przemieszczeniem wymagają operacyjnej repozycji odłamów i ich zespolenia. Zabieg wykonuje się zwykle w znieczuleniu przewodowym lub lędźwiowym.
Staw skokowy – rehabilitacja
Podstawowym celem rehabilitacji jest przywrócenie pełnej sprawności stawu, ponieważ jej ograniczenie może z jednej strony prowadzić do powtórnych (nawet poważniejszych niż uprzednio) urazów. Z drugiej strony jest przyczyną zwyrodnienia stawu i nasilających się, uporczywych i trudnych do leczenia dolegliwości.
Wczesna faza rehabilitacji to przede wszystkim fizykoterapia (np. pole magnetyczne, masaże wirowe, krioterapia). Po wygojeniu więzadeł przystępuje się do ćwiczeń ruchowych, początkowo biernych (prowadzonych przez rehabilitanta), a następnie wykonywanych przez pacjenta, ze stopniowo zwiększającym się obciążeniem. Celem jest wzmocnienie mięśni kończyn dolnych i odtworzenie prawidłowego czucia głębokiego, co umożliwia poprawę koordynacji ruchów i zwiększenie stabilności stawu. Cały proces powinien być planowany indywidualnie, w zależności od stanu klinicznego i możliwości chorego. Powrót do zdrowia może trwać kilka, a w przypadku i złamań nawet kilkanaście miesięcy.
Z jakich elementów składa się układ kostny? Dowiesz się tego z naszego filmu
