Spojówka to błona śluzowa, zlokalizowana w przedniej części oczodołu. Dzięki elastyczności i gładkiej powierzchni zmniejsza tarcie pomiędzy gałką oczną a powiekami, jednocześnie pomaga odżywiać i nawilżać rogówkę. Jest to również bariera chroniąca oko i inne struktury wewnątrz oczodołu przed infekcją – dobre unaczynienie powoduje, że przedostające się w jej pobliże bakterie są szybko eliminowane.
Spojówka – budowa
Spojówka jest błoną śluzową. Pokrywa wewnętrzną powierzchnię powiek oraz przednią część twardówki (białej części ściany gałki ocznej). Do gałki jest przymocowana przede wszystkim w okolicach tzw. rąbka (miejsca połączenia twardówki z przejrzystą rogówką), a do powiek – głównie w okolicach ich brzegów. Spojówki gałkowa i powiekowa łączą się w tzw. sklepieniach – górnym i dolnym. Przestrzeń pomiędzy obiema warstwami to worek spojówkowy.
Spojówka jest dobrze unaczyniona i unerwiona. Zakończenia nerwowe pozwalają na precyzyjne odczuwanie obecności w worku spojówkowym ciała obcego, substancji drażniących, pyłów albo niedostatecznego nawilżenia. Objawia się to najczęściej pieczeniem, swędzeniem lub kłuciem.
Jak zbudowane jest oko? Dowiesz się tego z naszego filmu
Spojówka – funkcje
Spojówki pełnią w organizmie kilka bardzo ważnych funkcji. Przede wszystkim stanowią barierę między środowiskiem zewnętrznym a wnętrzem oczodołu. Chronią gałkę oczną, jej mięśnie zewnętrzne i pozostałe tkanki przed bezpośrednim kontaktem z zanieczyszczeniami i chorobotwórczymi bakteriami lub wirusami. W przypadku nadkażenia drobnoustrojami do worka spojówkowego, dzięki dobremu unaczynieniu, łatwo przedostają się komórki żerne oraz przeciwciała, co powoduje, że choroba jest szybko i skutecznie zwalczana i nie ma możliwości rozprzestrzenienia się na inne tkanki. W trakcie mrugania substancje odżywcze przenikają z naczyń spojówki do przedniej części rogówki. Jest to o tyle ważne, że ta struktura oka jest nieunaczyniona i pobiera niezbędne do życia składniki z otoczenia całą swoją powierzchnią. Inną funkcją spojówki jest zabezpieczanie rogówki przed wyschnięciem, co spowodowałoby upośledzenie widzenia, a z czasem nawet powstanie zmian degeneracyjnych.
Kiedy oko jest zamknięte, cała rogówka pokryta i zabezpieczona jest spojówką. W okresie aktywności zwilżanie rogówki odbywa się w trakcie mrugania. Pozwala to na pokrycie jej powierzchni filmem łzowym, składającym się z wody, elektrolitów oraz substancji tłuszczowych. Produkowany jest on przez gruczoły łzowe i tarczkowe, a w jego skład wchodzi też śluz wydzielany przez spojówkę. Spojówka powiekowa pozwala na łagodne, bezbolesne i pozbawione tarcia poruszanie się powiek po powierzchni rogówki oraz rozprowadza po niej łzy.
Choroby spojówki – rodzaje i objawy
Choroby spojówki to najczęściej różnego typu zapalenia. Mogą one być spowodowane infekcjami wirusowymi, bakteryjnymi, grzybiczymi albo zakażeniem chlamydiami. Innym powodem tego typu zmian mogą być drażniące czynniki chemiczne, fizyczne lub mechaniczne. Wśród nich wymienić można np. farby i rozpuszczalniki, promieniowanie ultrafioletowe, pyły, dym.
Objawami zapalenia są przekrwienie, bolesność lub pieczenie, kłucie, uczucie piasku pod powiekami, obrzęk spojówek i powiek (czasem nawet znaczny), łzawienie, nadwrażliwość na światło. W przypadku infekcji często pojawia się w worku spojówkowym i w kącikach oczu wydzielina (ropna, śluzowa, wodnista lub mieszana).
Przyczyną zapalenia spojówek bywa też alergia. Zmiany oczne (tzw. zapalenie atopowe) to obok objawów skórnych i płucnych jeden z najczęstszych symptomów klinicznych nadwrażliwości na różnego typu alergeny. Podobne objawy, choć zwykle o mniejszym nasileniu, mogą pojawiać się w przebiegu tzw. zespołu suchego oka. Jest to sytuacja, gdy:
- ilość wydzielanych łez jest niedostateczna, by prawidłowo zwilżyć spojówki i rogówkę,
- film łzowy ulega nadmiernemu odparowywaniu z powierzchni oka (np. w suchych, przegrzanych lub klimatyzowanych pomieszczeniach),
- chory rzadko mruga (np. wpatrując się w ekran monitora, telewizora, czytając lub wykonując precyzyjne czynności),
- skład filmu łzowego jest nieprawidłowy ze względu na niedobór któregoś ze składników (wodnego, tłuszczowego lub śluzowego),
- oko nie jest prawidłowo zwilżane wskutek niedomykalności powiek (wytrzeszcz albo zniekształcenie powiek).
Objawy zapalenia spojówek mogą też towarzyszyć chorobom ogólnoustrojowym, m.in. zakaźnym (grypa, odra, różyczka, ospa wietrzna), są elementem zespołu Sjögrena, niektórych chorób układowych tkanki łącznej oraz innych schorzeń autoimmunologicznych.
Relatywnie częstym zjawiskiem, pojawiającym się zwykle u osób starszych, jest podspojówkowy wylew krwi. Widoczna normalnie powierzchnia oka może być częściowo lub całkowicie (poza rogówką) przesłonięta krwią z pękniętego, drobnego naczynia krwionośnego, wypełniającą przestrzeń pomiędzy twardówką a spojówką. Część chorych stan ten nazywa niesłusznie „wylewem krwi do oka” i obawia się utraty wzroku. Wygląd oka budzi wielki niepokój, natomiast samo schorzenie nie powoduje wiele komplikacji ani trwałych następstw. Krew zwykle wchłania się samoistnie. Przyczyną jest najczęściej kruchość naczyń (spowodowana np. niedoborem witamin), zaburzenie krzepnięcia krwi lub nadciśnienie tętnicze.
Choć spojówka nie jest traktowana jako samodzielny narząd i zalicza się ją do tzw. aparat pomocniczego oka, to jej rola jest bardzo ważna. Dlatego jej schorzenia (szczególnie o intensywnym lub przewlekającym się przebiegu) powinny być diagnozowane przez lekarza i poddane właściwemu leczeniu.
Jak dbać o oczy? Odpowiedź znajdziesz w naszym filmie
