Historia psychologii konstytucjonalnej sięga czasów Hipokratesa. Już wówczas próbowano skategoryzować i opisać typy osobowości ludzi, łącząc je z cechami fizycznymi. W latach 40. ubiegłego wieku amerykański psycholog William Sheldon opisał trzy podstawowe rodzaje budowy ciała (somatotypy), którym odpowiadają trzy style zachowania. Takie uproszczenie złożonej kwestii ludzkiego temperamentu spotkało się z głosami sprzeciwu. Współcześnie najbardziej żywym elementem koncepcji Sheldona jest rozróżnienie typów sylwetki. Wykorzystuje się je w określaniu odpowiednich dla danej osoby form aktywności fizycznej i sposobu żywienia.
Czym jest somatotyp?
Somatotyp to typ budowy ciała określony na podstawie jego proporcji, kształtu poszczególnych części, ilości i rozmieszczenia tkanki tłuszczowej, tendencji do przyrostu masy mięśniowej i tempa metabolizmu. Cechy te są uwarunkowane genetycznie, choć sylwetka może się zmieniać w ciągu życia pod wpływem takich czynników, jak dieta, aktywność treningowa czy stan zdrowia.
Sheldon opisał trzy modelowe somatotypy. W praktyce ludzie najczęściej reprezentują typy mieszane. Niemniej widoczna przewaga cech ektomorficznych, endomorficznych lub mezomorficznych ułatwia określenie fizycznych predyspozycji danej osoby.
Somatotyp endomorficzny
Endomorfik to osoba o tzw. przysadzistej sylwetce – niewysoka, o grubych kościach, ze skłonnością do nadmiernego odkładania się tkanki tłuszczowej na całym ciele. Człowiek o takim somatotypie ma zwykle okrągłą twarz o miękkich rysach, krótką szyję, masywne kończyny. Mężczyzn-endomorfików cechują szerokie barki, wydatne uda i łydki oraz skłonność do ginekomastii. Kobiety mają wydatny biust i pośladki, a także relatywnie wąskie ramiona przy szerokich biodrach. Endomorfik nie ma wyraźnie zarysowanych mięśni, ale przy odpowiednim treningu jest w stanie z łatwością je zbudować. W związku z powolnym metabolizmem szybko tyje, jeśli zaniedba dietę i nie zapewni sobie odpowiedniej dawki ruchu. Zgodnie z teorią Sheldona osoba o somatotypie endomorficznym ma z natury zrównoważony nastrój, jest otwarta, towarzyska i pogodna.
Somatotyp ektomorficzny
Ektomorfik to osoba szczupła, wysoka, o drobnych kościach i ponadprzeciętnie szybkim metabolizmie. Przyswajane substancje odżywcze szybko przetwarza na energię, więc nie są magazynowane w postaci tkanki tłuszczowej. Z tych samych powodów ektomorfikowi trudno jest zbudować masę mięśniową. Człowiek o takim somatotypie często ma nieco przygarbioną sylwetkę (w związku ze słabo rozwiniętym umięśnieniem), smukłą, pociągłą twarz, długą szyję, wąskie barki i biodra, długie kończyny o wyraźnie zarysowanych stawach. Kobiety mają niewielki biust i tzw. chłopięcą figurę. W przypadku braku właściwej diety i aktywności fizycznej u ektomorfika pojawia się otyłość brzuszna. Osoba taka cechuje się zwykle wysoką reaktywnością na bodźce, w związku z czym bywa nadwrażliwa, nerwowa, podatna na zmęczenie. Przeważnie jest powściągliwa, introwertyczna.
Jak zbudowany jest układ kostny? Dowiesz się tego z filmu:
Somatotyp mezomorficzny
Mezomorfik to osoba o proporcjonalnej budowie ciała i zrównoważonym metabolizmie, co przy zachowaniu odpowiedniej diety i regularnej aktywności fizycznej pozwala utrzymać niski poziom tkanki tłuszczowej. Człowiek taki z łatwością nabiera masy mięśniowej, uzyskując przy tym smukłą, atletyczną sylwetkę. Mezomorfik ma zwykle kwadratową twarz o wyrazistych rysach, szeroką, umięśnioną szyję, płaski brzuch, kończyny o dobrze zaznaczonej muskulaturze. Kobiety-mezomorficzki mają figurę w kształcie tzw. klepsydry (z porównywalną szerokością ramion i bioder oraz wyraźnie zaznaczoną talią). Mężczyzn rozpoznać można po szerokich barkach i klatce piersiowej. W klasyfikacji Sheldona mezomorfik to osoba aktywna, dynamiczna, odważna, stanowcza. Zorientowana jest na sukces i ma skłonność do dominowania nad otoczeniem.
Somatotyp a trening i dieta
Podział na somatotypy najczęściej wykorzystywany jest jako kryterium wyboru odpowiednich dla danej osoby form treningu. Szczegółowe zalecenia powiązane są z jego celami – w przypadku każdego typu sylwetki budowa masy wymaga nieco innego zestawu ćwiczeń niż walka ze zbędnymi kilogramami. Z reguły jednak endomorficy powinni koncentrować się na treningu aerobowym, ektomorficy – siłowym, a mezomorficy – równoważyć oba typy aktywności fizycznej.
Przedstawiciele wszystkich somatotypów powinni stosować odpowiednio zbilansowaną, pełnowartościową dietę. O ile jednak mezomorficy mogą po prostu trzymać się wytycznych ujętych w piramidzie zdrowego żywienia, endomorficy muszą ograniczać spożycie węglowodanów na rzecz białek i tłuszczów oraz restrykcyjnie przestrzegać wartości energetycznej posiłków. Ektomorficy zaś, dążąc do zmiany sylwetki na bliższą mezomorficznej, powinni dostarczać sobie nieco więcej kalorii, niż wynika to z ich wagi, wzbogacając jadłospis o dodatkowe węglowodany złożone.
Bibliografia:
1. Tóth T., Michalikova M., Živčák P., Kneppo P. Somatotypes in sport, Acta Mechanica et Automatica, vol.8 no.1 (2014): 27–32.
