Oko ludzkie podobne jest do aparatu fotograficznego. Soczewka i rogówka pełnią rolę obiektywu, a siatkówka – matrycy aparatu cyfrowego albo kliszy fotograficznej. Odbiera światło, zapisuje je i pozwala na przesłanie do mózgu tego, co widzimy.
Siatkówka oka – budowa
Siatkówka znajduje się we wnętrzu gałki ocznej. To na nią padają promienie światła załamane przez rogówkę i soczewkę. Na niej tworzy się pomniejszony i odwrócony obraz. Stanowi trzecią, licząc od zewnątrz, i najdelikatniejszą warstwę gałki ocznej.
Oko, którego kształt zawdzięczamy przejrzystej rogówce i białej twardówce, wyścielone jest w tylnej części błoną naczyniową. Od środka przylega do niej siatkówka. Przymocowana tylko w miejscu, w którym powstaje nerw wzrokowy i na równiku gałki ocznej, przywiera do naczyniówki dzięki ciśnieniu panującemu we wnętrzu oka i obecności w tylnym odcinku oka tzw. ciała szklistego – półpłynnej substancji wypełniającej przestrzeń. Dzięki temu siatkówka utrzymuje swój kształt, a pojawiający się na niej obraz jest ostry (przy założeniu, że „obiektyw” działa właściwie, a wnętrze oka jest przejrzyste).
Siatkówka zbudowana jest głównie z komórek nerwowych i ich wypustek – łącznie składa się z 10 różnych warstw. Światło, docierając z przodu, przechodzi przez osiem z nich, trafiając do jednej z najgłębszych – warstwy receptorowej. Receptory – pręciki i czopki – są przekształconymi komórkami nerwowymi, które reagują na światło. Przetwarzają je na impulsy elektryczne docierające nerwami wzrokowymi do mózgu.
Czopki różnią się od pręcików budową i funkcją. Skupione są w miejscu zwanym plamką żółtą. Tutaj powstaje obraz elementu, na który właśnie patrzymy. Dzięki gęstemu upakowaniu czopków osiągamy bardzo dużą ostrość widzenia. Do swego działania wymagają dużego natężenia światła. Wrażliwość czopków na trzy podstawowe barwy (czerwona, zielona i niebieska) pozwala na widzenie barwne.
Pręciki rozmieszczone są na prawie całej powierzchni siatkówki. Nie pozwalają na rozróżnianie kolorów, ale do pobudzenia wymagają mniejszej ilości światła. Dają nam możliwość obserwowania ruchu i pozwalają na widzenie w niemal całkowitych ciemnościach. Zapewniają widzenie obwodowe – możemy spostrzec przedmioty „kątem oka” – na przykład patrząc prosto przed siebie, nie potykamy się o przedmioty pod nogami albo widzimy nadlatującą piłkę.
Na siatkówce znajduje się miejsce nazywane plamką ślepą. Tam właśnie zbiegają się włókna nerwowe, tworzące nerw wzrokowy, który wyprowadza impulsy z oka w stronę mózgu.
Częścią siatkówki jest warstwa barwnikowa – złożona z melanocytów, czyli komórek wypełnionych czarnym pigmentem. Dzięki jego obecności światło na siatkówce nie odbija się i nie rozprasza, co pozwala nam widzieć z większą precyzją.
Objawy chorób siatkówki oka
Najczęstszym objawem chorób siatkówki jest pogorszenie widzenia. Może ono być obwodowe (potykanie się, uderzanie o wystające przedmioty) albo centralne (problemy z czytaniem, rozpoznawaniem szczegółów przedmiotów, na które patrzymy). Często chorzy zgłaszają mroczki lub rozbłyski przed oczami, poczucie „mętów” w oku. Niektórym chorobom (np. przebiegającym z podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym) mogą towarzyszyć bóle oka lub głowy.
Choroby siatkówki oka
Siatkówka, ze względu na złożoną budowę i funkcję, może podlegać wielu procesom chorobowym. Można je, w dużym uproszczeniu, podzielić na:
- uszkodzenia mechaniczne,
- choroby zwyrodnieniowe (degeneracyjne),
- zmiany wtórne, wynikające z innych chorób,
- nowotwory.
Uszkodzenia mechaniczne związane są z urazem albo toczącym się w oku procesem chorobowym. Do takich stanów należy przede wszystkim odwarstwienie siatkówki. Polega ono na uniesieniu siatkówki, która traci kontakt z odżywiającą ją naczyniówką i przestaje spełniać swoją funkcję.
Z chorób zwyrodnieniowych największe znaczenie kliniczne mają:
- retinopatia wcześniaków – zaburzenia rozwoju oka u urodzonych przedwcześnie dzieci,
- retinopatia barwnikowa – choroba rozwijająca się w wieku młodzieńczym, polegająca na odkładaniu się w siatkówce barwnika, upośledzającego krążenie w obrębie siatkówki i powodującego pogarszanie się wzroku,
- jaskra – choroba prowadząca do zaniku włókien nerwowych w obrębie siatkówki, co objawia się zawężaniem pola widzenia; część badaczy uważa, że jej przyczyną jest niedokrwienie siatkówki, a inni – że pierwotnym powodem jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe,
- związane z wiekiem (dawniej – „starcze”) zwyrodnienie plamki żółtej (AMD) – postępująca choroba o nie do końca wyjaśnionych przyczynach, powodująca ubytki widzenia centralnego, prowadząca często do całkowitej ślepoty.
Zmianami związanymi z chorobami ogólnoustrojowymi są retinopatie pojawiające się w przebiegu cukrzycy i nadciśnienia.
Nowotwory siatkówki to przede wszystkim czerniak złośliwy i najczęstszy nowotwór złośliwy oka u dzieci – siatkówczak.
