Ścięgno Achillesa (ścięgno piętowe) to struktura łącznotkankowa, za pośrednictwem której mięśnie łydki działają na stopę, powodując jej podeszwowe zgięcie. Ruch ten jest nieustannie wykonywany podczas chodzenia i biegania. Ze względu na przenoszenie dużych sił, ścięgno narażone jest na stany zapalne lub ostre urazy.
Ścięgno Achillesa – budowa i funkcja
Ścięgno Achillesa jest strukturą zbudowaną z tkanki łącznej, która łączy brzuśce mięśnia dwugłowego i mięśnia płaszczkowatego łydki z tylną częścią stopy. Przyczepia się ono do guza kości piętowej i jest dobrze widoczne w dolnej części tylnej powierzchni podudzia.
Wymienione mięśnie odpowiadają za zgięcie podeszwowe stopy. W trakcie chodzenia, biegania, tańca mięśnie te służą nie tylko nadaniu ruchowi właściwej dynamiki, ale również zapewniają ciału amortyzację poprzez unoszenie pięty. Powoduje to, że ścięgno Achillesa jest narażone na bardzo duże obciążenia. Przy stawaniu na palcach w pozycji stojącej rozciągane jest siłą zbliżoną do wagi ciała, zaś przy gwałtownych ruchach obciążenia dynamiczne są wielokrotnie większe.
Kontuzje ścięgna Achillesa – przyczyny
Ścięgno Achillesa ulega licznym kontuzjom, a ilość możliwych mikrourazów zwiększa się u osób o dużej aktywności (wykonujących pracę fizyczną czy uprawiających wyczynowo sport). Choć ścięgno Achillesa jest przystosowane do obciążeń, w niektórych sytuacjach dochodzi do jego nadmiernego rozciągnięcia i powstania uszkodzeń różnej skali. Przyczynami, które ułatwiają powstawanie zmian chorobowych, są:
- rozpoczynanie biegu (albo chodzenia z obciążeniem) bez rozgrzewki, przy nierozciągniętych mięśniach,
- długotrwałe chodzenie lub bieganie po twardych nawierzchniach (asfalt, płyty chodnikowe),
- gwałtowne ruchy z dużym obciążeniem (np. nieoczekiwany zwrot podczas szybkiego poruszania się u sportowca),
- korzystanie z niewłaściwego obuwia: na wysokim obcasie, z twardą, sztywną podeszwą,
- podejmowanie aktywności fizycznej w butach, które nie zapewniają stabilizacji pięty,
- utrwalona, nieprawidłowa pozycja stopy (kierowanie palców stóp ku linii pośrodkowej ciała).
Szczególną przyczynę stanowi nagłe podjęcie aktywności fizycznej przez osobę, która na co dzień porusza się głównie samochodem oraz prowadzi siedzący, statyczny tryb życia. Powoduje to zwykle powstawanie przykurczów mięśni kończyn dolnych. Jeśli obciążenia mięśni nie poprzedza krótka rozgrzewka i rozciąganie, to prawdopodobieństwo urazu jest o wiele większe. Często zdarza się to podczas urlopu, gdy bez wcześniejszego przygotowania rozpoczyna się długą wędrówkę po górach z ciężkim plecakiem czy kilkugodzinną jazdę na nartach. Prawdopodobieństwo urazu wzrasta dodatkowo u ludzi otyłych ze względu na dużą masę obciążającą ścięgno. Przypadki jego naderwania lub całkowitego zerwania są częstsze u ludzi starszych, gdyż z wiekiem dochodzi do zmniejszenia elastyczności ścięgna Achillesa, pogorszenia ukrwienia i przerastania sztywną tkanką łączną (na skutek zmian zwyrodnieniowych lub wcześniejszych urazów).
Ścięgno Achillesa – rodzaje kontuzji
Po wielokrotnych, drobnych urazach rozwija się najczęściej zapalenie ścięgna Achillesa. Stan ten może mieć formę ostrą, związaną z konkretnym zdarzeniem, lub przewlekłą, wynikającą z powtarzających się wielokrotnie drobnych urazów. Nieustanne rozciąganie ścięgna powoduje często naderwanie włókien łącznotkankowych w jego obrębie, które może mieć charakter postępujący. Jeśli dochodzi do niego w miejscu przyczepu do kości piętowej, często powstają tam specyficzne wyrośla kostne (entezofity), będące przyczyną dodatkowych dolegliwości i utrudniające zrost. Ilość uszkodzonych włókien może się powiększać, powodując nawet całkowite zerwanie ścięgna.
Ścięgno Achillesa – objawy kontuzji
Najczęstszym objawem przeciążenia lub kontuzji ścięgna Achillesa jest ból. Pojawia się on na początku aktywności fizycznej, a później przemija, by powrócić w spoczynku, po zakończeniu wykonywanych czynności. Jego nawroty są częste w godzinach rannych – mogą nawet wybudzać chorego ze snu.
Inne częste objawy to bolesność ścięgna przy dotykaniu go powyżej pięty, obrzęk i przekrwienie. Naderwaniu lub zerwaniu towarzyszy nagły, ostry ból oraz stopniowo rozlewający się w dolnej części łydki i okolicy pięty podskórny krwiak. Zerwanie ścięgna Achillesa bywa widoczne gołym okiem – mięśnie tylnej powierzchni łydki tworzą nienaturalne, bolesne zgrubienie w górnej części podudzia, a tuż po urazie powyżej pięty widać nieprawidłowe wgłębienie. W miejscu tym bardzo szybko rozwija się obrzęk.
Leczenie kontuzji ścięgna Achillesa
Leczenie skutków urazów ścięgna Achillesa to przede wszystkim odciążenie, a czasem unieruchomienie stawu skokowego do momentu ustąpienia ostrych dolegliwości. Następnie niezbędne są długotrwałe działania rehabilitacyjne. Służą one przede wszystkim rozciągnięciu mięśni, zwiększeniu zakresu ich ruchomości oraz prawidłowej stabilizacji stopy. Ćwiczeniom biernym, a później czynnym, towarzyszy też często fizykoterapia.
Jeśli nastąpiło zerwanie ścięgna Achillesa, rozległe naderwanie grożące niestabilnością albo gdy wyrośla kostne są przyczyną dużych dolegliwości, leczenie może mieć charakter operacyjny. Dolegliwości leczy się niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi i zimnymi okładami. Uporczywy ból lub nieustające zmiany zapalne można też zwalczać miejscowym podaniem kortykosteroidów. Podstawowym założeniem jest doprowadzenie do możliwie pełnego wyleczenia chorego, gdyż zapalenia i urazy ścięgna Achillesa mają tendencję do nawrotów.
Chcesz wiedzieć, jak działa układ kostny? Zobacz nasz film
