Samokontrola często rozumiana jest jako samodyscyplina – zdolność systematycznego, konsekwentnego działania, bez ulegania nastrojom czy zmiennym okolicznościom, połączona z umiejętnością odroczenia gratyfikacji związanej z wytyczonym celem. Pojęciem samokontroli określa się także sztukę opanowania emocji tak, by nie postępować pod wpływem impulsu, lecz podejmować racjonalne decyzje, służące określonym interesom.
Samokontrola jako nawyk samodyscypliny
We współczesnej kulturze Zachodu pojęcie samodyscypliny kojarzy się z ograniczeniem wolności, swobody działania, kreatywności. Wiele osób sądzi, że tego rodzaju sztuka samokontroli znajduje się poza zasięgiem ich możliwości. Tymczasem jest to umiejętność dostępna każdemu. Co więcej, wprowadzona w codzienne życie samodyscyplina daje poczucie panowania nad własnym czasem (czyli niezależności), a także jest warunkiem wszelkich, w tym twórczych, osiągnięć. Dzieła słynnych kompozytorów czy koncepcje wielkich matematyków są nie tyle wynikiem geniuszu, co systematycznej pracy. Samodyscypliny wymaga rozwinięcie własnego biznesu, nauka języka obcego, uzyskanie wymarzonej sylwetki. Przejęcie kontroli nad własnym życiem może być źródłem ogromnej satysfakcji. Stosując się do określonych zasad, można dyscyplinować samego siebie bez przesadnego wysiłku i przykrości.
Jak nauczyć się samodyscypliny?
Nawyk samodyscypliny można wypracować, przystępując do każdego zadania tak, jak do nauki nowej umiejętności. Należy pamiętać, że wprowadzanie zbyt radykalnych zmian prowadzi zwykle do frustracji – tak jak np. próba nauki jazdy samochodem rozpoczęta od skomplikowanych manewrów na ruchliwym skrzyżowaniu. Gwarancją sukcesu, który motywuje do dalszej pracy, są systematyczne, ale stopniowe modyfikacje dotychczasowego stylu życia, które ostatecznie prowadzą do upragnionych, nawet jeśli oddalonych w czasie, celów.
Zachowaniu samokontroli służy:
- jasne określenie celu i powiązanej z nim motywacji,
- stworzenie planu działania z uwzględnieniem własnych możliwości i ograniczeń,
- pozbycie się pokus i czynników rozpraszających,
- rozpoczęcie działania od małych kroków, w jednym, wybranym obszarze życia,
- łączenie nawyku, który chce się wypracować, z innym, który ma się już we krwi (np. uczenie się języka obcego podczas picia porannej kawy),
- wsparcie innych osób, zwłaszcza takiej, która dąży do podobnego celu,
- nagradzanie się za małe osiągnięcia,
- przejęcie pełnej odpowiedzialności za swoje działanie,
- wybaczanie sobie porażek, po których niezwłocznie należy powrócić do wcześniej założonego planu działania.
Polecamy: Afirmacja – na czym polega? Jak tworzyć skuteczne afirmacje?
Samokontrola emocjonalna
Nieco innego postępowania wymaga uzyskanie kontroli nad sferą własnych emocji. Może ona być rozumiana jako sterowanie ich doświadczaniem lub ich wyrażeniem. Zgodnie z aktualną wiedzą psychologiczną, radość czy lęk to stany, które pojawiają się niezależnie od woli. Są one subiektywną reakcją, jaka następuje na skutek mniej lub bardziej świadomej oceny zaistniałych zdarzeń z punktu widzenia interesów jednostki. Ocena ta jest efektem funkcji struktur mózgu, na których działanie człowiek nie ma wpływu. Możliwa jest samokontrola w zakresie przeżywania, interpretacji i wyrażania emocji.
Emocje wyzwalają szereg reakcji somatycznych (np. podwyższone tętno), ekspresję (np. zgarbioną postawę ciała), myśli (zwerbalizowanie przeżywanego stanu), a także skłaniają do podjęcia określonych działań (np. oddalenie się od obiektu, który wzbudza lęk). Dzięki poszerzaniu samoświadomości i odpowiedniemu treningowi można nauczyć się modyfikować poszczególne komponenty reakcji emocjonalnej:
- zapanować nad reakcjami wegetatywnymi (np. opanowując techniki relaksacyjne),
- zmieniać swój sposób myślenia (np. odnajdywać pozytywne aspekty w sytuacji porażki),
- działać niezależnie od pojawiających się emocji (np. przemawiać mimo tremy).
Zdobyciu tego rodzaju umiejętności służą różnego rodzaju kursy i warsztaty samodoskonalenia. Jeśli z kontrolą emocji powiązane są problemy czy zaburzenia psychiczne, zaleca się psychoterapię.
Warto wiedzieć: Jak stosować mindfulness każdego dnia? Na czym polega medytacja uważności?
Samokontrola umysłu
Opanowanie sztuki samokontroli wymaga systematycznej, długotrwałej pracy, wyrobienia nawyków, których wdrożenie często oznacza walkę ze złymi, ale mocno utrwalonymi przyzwyczajeniami. Alternatywą dla żmudnych i nie zawsze skutecznych zmagań związanych z opanowaniem własnych emocji i zachowań wydaje się dotarcie bezpośrednio do ich źródła, czyli samokontrola umysłu. Bogactwa doświadczeń w tym zakresie poszukiwać można w kulturze Wschodu, gdzie pracy z umysłem służą choćby joga czy medytacja. Współcześnie Zachód coraz chętniej czerpie inspirację z tego dziedzictwa, aczkolwiek takie metody kształtowania własnego życia, jak np. wizualizacja, traktowane są z dużym sceptycyzmem i uznawane są za trudne do zweryfikowania.
Dużą popularność zyskała opracowana w latach 40. XX w. amerykańska metoda José Silvy. Polega ona na pracy z umysłem znajdującym się w stanie alfa – gdy aktywność bioelektryczna mózgu osiąga poziom spoczynkowy, charakterystyczny dla stanu tuż przed zaśnięciem lub w chwili przebudzenia. Ciało jest wówczas całkowicie odprężone, a obie półkule mózgowe harmonijnie współpracują, co daje możliwość pełnego wykorzystania ich potencjału. Podczas normalnej aktywności (beta) zapamiętywanie często utrudnia stres, wyobraźnię ogranicza logiczne myślenie. Samokontrola umysłu metodą Silvy ma polegać na świadomym obniżaniu częstotliwość dominujących fal mózgowych, co ma pozwalać na szybkie i efektywne przyswajanie wiedzy, odnajdywanie optymalnych rozwiązań problemów osobistych, podnoszenie poziomu samooceny, zmianę nawyków, a nawet ograniczenie dolegliwości bólowych. Metodę Silvy można opanować, uczestnicząc w kursach prowadzonych przez certyfikowanych specjalistów.
Bibliografia:
L. Golińska, Samokontrola emocji. Mit czy rzeczywistość, [w:] Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 2000, nr 6.
