Wewnątrzmaciczny rozwój człowieka dzieli się na okres przedzarodkowy, czyli od zapłodnienia do końca 1. tygodnia, okres zarodkowy (od 2. do końca 8. tygodnia ciąży) oraz okres płodowy, obejmujący dalszy czas – od 9. do końca 38. tygodnia ciąży.
Etapy rozwoju płodu
Już w pierwszym miesiącu życia zarodka toczą się intensywne procesy związane z jego rozwojem. Zmiany zachodzą dzień po dniu od momentu zapłodnienia, czyli połączenia się gamety żeńskiej i męskiej, aż do końca 8. tygodnia ciąży, kiedy powstają jądra kostnienia. Po zapłodnieniu zachodzi bruzdkowanie, czyli seria podziałów prowadzących do powstania organizmu wielokomórkowego. Około 10. dnia od zapłodnienia zarodek zagnieżdża się w jamie macicy. Tydzień po tygodniu zachodzą intensywne zmiany rozwojowe, pozwalające na powstanie w pełni ukształtowanego dziecka.
Rozwój płodu – miesiąc po miesiącu
Okres płodowy zaczyna się na początku 9. tygodnia ciąży. Na tym etapie płód ma ukształtowane już wszystkie układy i rozpoczyna się proces kostnienia, który stanowi umowną granicę pomiędzy okresem zarodkowym a płodowym. W 3. miesiącu życia płodu głowa stanowi połowę wielkości ciała. Oczy są rozstawione szeroko i dość nisko osadzone, uszy również znajdują się niżej niż u starszego dziecka.
Około 10. tygodnia ciąży następuje cofnięcie się pętli jelitowych do jamy brzusznej, a tym samym zanika tzw. przepuklina fizjologiczna płodu. Jeśli około 12. tygodnia płód się ustawi w odpowiedni sposób podczas badania ultrasonograficznego (USG), a aparat będzie bardzo dokładny, to doświadczony lekarz może z dużym prawdopodobieństwem określić płeć.
Większość ginekologów wstrzymuje się jednak z tym do 20. tygodnia ciąży. Dziecko zaczyna mrużyć powieki, ssać kciuk. Pod koniec 3. miesiąca życia waży zaledwie 45 g. W kolejnym miesiącu rozwoju płodu jego oczy i uszy przesuwają się ku górze. Głowa zaczyna powoli przybierać wygląd typowy dla dziecka, kształtują się rysy twarzy. Tułów i kończyny szybciej rosną. Pod koniec 4. miesiąca płód waży nawet 200 g. Długość ciemieniowo-siedzeniowa wynosi na tym etapie około 15 cm.
W 5. miesiącu, a dokładnie w 18. tygodniu ciąży, u dziewczynek wykształcają się wewnętrzne narządy płciowe, a w 20. tygodniu u chłopców rozpoczyna się proces zstępowania jąder. Skóra płodu zaczyna być pokryta mazią płodową i delikatnym owłosieniem. Ponadto na USG można dostrzec zawiązki zębów. Jest to czas, kiedy kobieta powinna już czuć pierwsze ruchy dziecka. Jeśli jest to jej kolejna ciąża, może rozpoznać je nawet w 16. tygodniu.
W 6. miesiącu płód zaczyna szybko przyrastać na masie – często waży nawet 1 kg, jest bardzo aktywny ruchowo. Ma niemal przezroczystą skórę. Na ostatni trymestr ciąży przypada intensywny rozwój płodu. Płuca dziecka w 26. tygodniu ciąży mają zdolność wydzielania surfaktantu. Dlatego też dziecko urodzone w tym czasie ma szanse przeżyć, jednak każdy tydzień w brzuchu matki warunkuje dalszy rozwój i uniknięcie wielu powikłań związanych ze wcześniactwem. W 28. tygodniu ciąży szczególnie rozwija się mózg płodu. W 8. miesiącu ciąży płód waży już około 2,5 kg, a długość ciemieniowo-siedzeniowa sięga około 30 cm. Zaczyna w tym czasie rozwijać się tkanka podskórna tłuszczowa. W 9. miesiącu skóra jest już rozwinięta, pojawiają się paznokcie, zanika płodowe owłosienie, u chłopców jądra powinny już znajdować się w mosznie. Obwód główki płodu jest porównywalny z obwodem brzuszka.
Fazy rozwoju płuc płodu
W 4. tygodniu ciąży powstaje tzw. rynienka oddechowa, będąca zawiązkiem układu oddechowego. Zaczyna powoli kształtować się zachyłek krtaniowo-tchawiczy i pączek oskrzelowo-płucny. Na początku 5. tygodnia układ oddechowy oddziela się od układu pokarmowego, a pączek oskrzelowo-płucny wytwarza 2 pączki oskrzelowe, które zostaną przekształcone w oskrzela. Kolejne podziały oskrzeli trwają aż do 24. tygodnia ciąży, by w efekcie powstał złożony układ drzewa oskrzelowego. Rozwój płuc płodu dzieli się na 4 etapy:
- stadium rzekomogruczołowe – trwa do 16. tygodnia ciąży,
- stadium kanalikowe – do 25. tygodnia ciąży, kiedy stopniowo w oskrzelach tworzy się światło,
- stadium woreczków końcowych – od 26. tygodnia aż do porodu, kiedy rozwijają się pęcherzyki płucne i pojawiają się komórki, zwane pneumocytami, produkujące surfaktant zapobiegający zapadaniu się i sklejaniu pęcherzyków oddechowych,
- stadium pęcherzykowe – dopiero po porodzie, aż do 8. roku życia, kiedy stopniowo wzrasta liczba pęcherzyków płucnych.
Granica pomiędzy 2. a 3. stadium przypada mniej więcej na początek 3. trymestru ciąży. Dopiero po wykształceniu się pneumocytów dziecko ma szansę na przeżycie. W przypadku zagrożenia porodem przedwczesnym podaje się matce leki stymulujące rozwój płuc płodu.
