Refrakcja oka to proces załamania promieni świetlnych przez układ optyczny gałki ocznej. Dzięki niemu na siatkówce powstaje ostre (choć odwrócone i pomniejszone) odzwierciedlenie widzianych obiektów. Akomodacja pozwala na zmianę parametrów tego układu tak, by oko mogło obserwować nie tylko przedmioty dalekie, ale również te znajdujące się blisko.
Refrakcja oka – jak powstaje obraz w oku?
Refrakcja oka to proces załamywania promieni świetlnych, które odbijają się od obserwowanego przez człowieka przedmiotu albo przechodzą przez niego. Najpierw docierają one do rogówki – przejrzystej, przedniej części ściany gałki ocznej. Następnie trafiają do soczewki, przez którą przenikają do siatkówki. Tam pobudzają receptory tworzące impulsy, które nerwami wzrokowymi przenoszone są do mózgu. W trakcie wędrówki przez oko promienie ulegają załamaniu (refrakcji) na rogówce i soczewce. Obie struktury działają jak bardzo silne szkło powiększające – mają zdolność skupiającą około 40 i 20 dioptrii. Odpowiednio skupione promienie trafiają na siatkówkę, gdzie tworzą obraz przedmiotów. Aby prawidłowo widziane były obiekty bliskie, musi zadziałać mięsień rzęskowy, którego skurcz wpływa na kształt soczewki, co poprawia widzenie obiektów będących w niewielkiej odległości. Proces ten to akomodacja oka.
Zaburzenia refrakcji oka
Wady refrakcji oka to przede wszystkim: krótkowzroczność, nadwzroczność i astygmatyzm (niezborność). Krótkowzroczność (myopia) to stan, w którym ostry obraz wewnątrz oka tworzy się przed siatkówką. Przyczyną jest zbyt długa gałka oczna albo zbyt silne skupianie promieni przez układ optyczny. Jest to przypadek tzw. krótkowzroczności refrakcyjnej.
Nadwzroczność (hyperopia lub potocznie dalekowzroczność) to wada o przeciwnym mechanizmie – siatkówka znajduje się bliżej rogówki i soczewki, niż może tworzyć się ostry obraz. Niezborność, czyli astygmatyzm, wynika z nieprawidłowej budowy rogówki lub gałki ocznej – drogi promieni przechodzących przez oko w krzyżujących się płaszczyznach nie są równe. Kiedy chory patrzy np. na kartkę w kratkę, może wyraźnie widzieć linie pionowe, a poziome – mocno rozmyte. Niektóre osoby mają złożone wady refrakcji oka, które są kombinacją krótkowzroczności albo nadwzroczności z astygmatyzmem.
Zaburzenia refrakcji i akomodacji – prezbiopia
Przenoszenie wzroku z przedmiotów dalekich na bliskie jest możliwe dzięki zjawisku akomodacji – zmiany kształtu soczewki. U osób po 40. roku życia często dochodzi do zmniejszenia elastyczności tej struktury oka i postępującego z wiekiem nasilenia wady. Trudność sprawiają czytanie, wykonywanie precyzyjnych czynności (np. nawlekanie igły), z czasem również obserwacja ekranu komputera i inne codzienne zadania. Chory, by lepiej widzieć, czyta teksty, trzymając je w wyciągniętej ręce oraz korzysta z bardzo silnych źródeł światła. Ta wada refrakcji nazywana jest starczowzrocznością (prezbiopią).
Badanie refrakcji oka
Podstawowe badanie refrakcji oka to określenie ostrości widzenia do dali i do bliży bez korekty. Pozwala to stwierdzić, jak duża jest wada wzroku. Pacjent ma za zadanie rozpoznawać litery lub wzory (tzw. optotypy) pokazywane na ekranie znajdującym się w określonej odległości (najczęściej 6 m) i z tabliczki trzymanej ok. 30–40 cm od oka. Im mniejsze znaki jest w stanie rozpoznać chory w każdym z testów, tym lepsza jest jego ostrość wzroku. Badanie powtarza się po dobraniu przez lekarza lub optometrystę szkieł korekcyjnych. Procedurę można przyspieszyć przez użycie autorefraktometru – urządzenia, które po krótkim badaniu podaje wynik w postaci informacji o:
- wielkości wady sferycznej (krótkowzroczność, nadwzroczność, korekta do bliży przy starczowzroczności),
- wielkość astygmatyzmu w oku,
- kąt astygmatyzmu.
Wyniki podawane są dla każdego oka osobno, pierwsze dwie wartości w dioptriach (jednostkach mocy soczewek optycznych), a ostatnia w stopniach. W niektórych sytuacjach badanie przeprowadza się po krótkotrwałym porażeniu akomodacji i rozszerzeniu źrenicy za pomocą specjalnych kropli. Diagnostykę uzupełnia się czasem innymi testami.
Korekta wad refrakcji oka
Podstawową metodą korygowania wad refrakcji oka jest korekta okularowa. W przypadku nadwzroczności są to sferyczne szkła skupiające, a krótkowzroczności – rozpraszające. Astygmatyzm koryguje się soczewkami cylindrycznymi, a wady kombinowane – torycznymi. Osoby z prezbiopią otrzymują szkła skupiające „do czytania”. Często stosowane są szkła dwuogniskowe lub wieloogniskowe.
Okulary można często zastąpić soczewkami kontaktowymi, które musi dobrać okulista lub optometrysta. Obecnie najczęściej stosuje się soczewki miękkie jednorazowe – przeznaczone do noszenia przez 1 dzień – lub okresowe, dla których maksymalny czas każdego nałożenia na oko, okres użytkowania oraz sposób pielęgnacji określa producent.
Dodatkowymi metodami leczenia wad refrakcji są metody chirurgiczne. Podstawową metodą są tu zabiegi laserowe – promieniem o dużej energii modyfikuje się odpowiednio kształt rogówki. Pozwala to zrezygnować z okularów zupełnie lub zastosować słabsze, lżejsze szkła. Metodami bardziej złożonymi i stosowanymi w wybranych sytuacjach są:
- keratotomia (precyzyjne nacinanie powierzchni rogówki tak, by zmieniła swój kształt),
- wszczepienie specjalnej soczewki korekcyjnej do wnętrza gałki ocznej.
Wady refrakcji oczu zawsze wymagają właściwej diagnostyki ze względu na uboczne efekty:
- upośledzenie koordynacji ruchowej i widzenia przestrzennego,
- przewlekłe bóle i zawroty głowy,
- zapalenia spojówek,
- u dzieci: powstanie zeza, pogorszenie wyników w nauce i ogólne opóźnienie rozwoju.
