Wypalenie zawodowe należy odróżnić od przemęczenia. W drugim przypadku po odpoczynku można odzyskać zapał do pracy. Osoba wypalona, mimo czasu przeznaczonego na relaks, nadal doświadcza stanu wyczerpania i braku motywacji do aktywności zawodowej.
Kogo dotyczy wypalenie zawodowe?
Wypalenie może pojawić się w każdym wieku i w każdej grupie zawodowej. Przede wszystkim jednak dotyczy osób, których praca koncentruje się na innych ludziach, wiąże się z angażowaniem w ich problemy, udzielaniem im wsparcia, pomocy – psychologów, terapeutów, pracowników służby zdrowia i służb socjalnych, nauczycieli, policjantów. Zakres ich obowiązków łączy się z silnymi emocjami, od których trudno się zdystansować w wolnym czasie.
Wypalenie często dotyka ludzi, dla których praca jest nadrzędną wartością w życiu. Osoby takie angażują w działalność zawodową całą energię, rezygnując z innych aktywności. Stawiają sobie wysokie wymagania, którym na dłuższą metę nie są w stanie sprostać. W chwili wyczerpania nie mają żadnych zasobów (przyjaciół, hobby itd.), w oparciu o które mogłyby zregenerować siły.
Zawodowemu wypaleniu sprzyja także stres wynikający z konfliktowych sytuacji w środowisku pracy, do jakich należy np. mobbing, przeciążenie nadmierną liczbą obowiązków, brak możliwości awansu i rozwoju własnego potencjału czy rozdźwięk pomiędzy wartościami uznawanymi przez pracownika a celami instytucji.
Bardziej podatne na wypalenie są osoby o określonych predyspozycjach – nadwrażliwe, defensywne, lękowe, o niskim poczuciu własnej wartości, niewierzące we własne możliwości, nieskore do podejmowania nowych wyzwań.
Wypalenie zawodowe – objawy
Z wypaleniem zawodowym wiążą się z symptomy fizyczne, problemy emocjonalne, zaburzenia w kontaktach społecznych oraz trudności związane z samą pracą.
Charakterystycznym symptomem wypalenia jest nieustanne uczucie wyczerpania i braku energii, które nie ustępuje po wypoczynku. Chory cierpi na zaburzenia snu, chroniczne bóle głowy i mięśni, nadciśnienie, dolegliwości ze strony układu pokarmowego. W związku ze spadkiem odporności często zapada na infekcje.
Wypaleniu zawodowemu towarzyszy przygnębienie, bezsilność, niechęć, anhedonia. Ludzie wypaleni nie potrafią się relaksować, mają problemy z koncentracją, nie odczuwają zadowolenia z siebie, brak im inicjatywy, popadają w obojętność. Czasem pojawiają się u nich myśli samobójcze.
Próbując uwolnić się od stresu i poczucia winy, osoba wypalona zawodowo często odreagowuje frustracje na najbliższych, okazując im złość, irytację, zniecierpliwienie. Jednocześnie, straciwszy radość i energię do życia, uchyla się od spędzania czasu z rodziną i przyjaciółmi, domowych obowiązków itd.
Człowiek wypalony odczuwa awersję do pracy – z niechęcią do niej wychodzi, w firmie nerwowo spogląda na zegarek, często w ogóle się w niej nie pojawia. Jego efektywność i skuteczność spada, brak mu zapału i energii, łatwo popada w rutynę. Z trudnością realizuje zadania, które dotąd nie sprawiały mu kłopotu i traci poczucie własnych kompetencji. Obniża się jakość jego kontaktów z klientami – przyjmuje wobec nich postawę cyniczną lub obojętną, traktuje ich stereotypowo, okazuje niecierpliwość, irytację, brak zainteresowania. W podobny sposób może odnosić się do współpracowników, a nawet przełożonych, narażając się na negatywne z nimi relacje, co dodatkowo pogłębia niechęć do pracy.
Jak sobie radzić z wypaleniem zawodowym?
Leczenie wypalenia zawodowego uzależnione jest od stopnia jego zaawansowania. We wczesnym stadium pomocny jest urlop, który pozwala na regenerację sił i złapanie dystansu do problemów. Przy silniejszym wyczerpaniu pracą przydaje się dłuższa od niej przerwa – czas na odbudowanie pozytywnych relacji z bliskimi i rozwijanie pozazawodowych zainteresowań. Zdarzają się jednak przypadki, w których osoba wypalona wymaga porady psychologa, a nawet psychoterapii.
Wypaleniu zawodowemu można zapobiegać, przeciwdziałając stanom wyczerpania. Przede wszystkim należy pamiętać o zachowywaniu równowagi pomiędzy pracą a wypoczynkiem. Należy właściwie określać proporcje czasu na pracę, urlopy, zdrowy sen, hobby i udane życie towarzyskie. Szczególnie istotna jest aktywność fizyczna, która nie tylko stanowi świetną odskocznię od życia zawodowego, ale też pomaga zniwelować skutki stresu. Ruch rozładowuje napięcie i powoduje wytwarzanie hormonów odpowiedzialnych za dobry nastrój.
Skuteczną metodą przeciwdziałania wypaleniu jest odpowiednia organizacja pracy i ustalenie związanych z nią priorytetów. Pracownik powinien wyznaczać sobie realistyczne cele zawodowe, unikać wykonywania kilku zadań w tym samym czasie, nauczyć się delegować nadmiar obowiązków innym osobom, opanować umiejętność asertywnej komunikacji, dzięki której można obronić się przed niechcianymi lub zbyt trudnymi zleceniami.
Zapobieganie zjawisku wypalenia zawodowego leży w interesie pracodawców. Powinni oni tworzyć pracownikom korzystne warunki, dbając o różnorodność powierzanych im zadań, przydzielając im obowiązki adekwatne do kompetencji, dając możliwość rozwoju zawodowego i awansu, przyznając motywujące wynagrodzenia.
