Pojęcie „encefalopatia bokserska” pojawiło się we współczesnej medycynie w latach 30. XX w. U osób uprawiających sporty walki obserwowano zmiany funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, których postępujący charakter i objawy przypominały choroby degeneracyjne, takie jak choroba Alzheimera. Obecnie zespół podobnych zaburzeń określa się mianem „przewlekła (chroniczna) encefalopatia pourazowa”, w skrócie CTE (ang. chronic traumatic encephalopathy).
Przewlekła encefalopatia pourazowa – objawy
CTE rozwija się w ciągu wielu lat, nawet po zakończeniu ekspozycji na urazy będące przyczyną zmian. Pierwsze objawy mogą pojawiać się jeszcze w okresie narażenia na nie. Obejmują mało swoiste dolegliwości, takie jak ból głowy, zaburzenia koncentracji, wahania nastroju, którym czasami towarzyszą napady agresji. Niektórzy pacjenci mogą opisywać objawy podobne do zespołu stresu pourazowego (PTSD) – koszmary senne, uczucie zagrożenia i bezradności, chęć izolowania się od ludzi i otoczenia.
W encefalopatii pourazowej II stopnia zmiany nasilają się: do wcześniej istniejących objawów dochodzą problemy z zapamiętywaniem, doborem słów i konstruowaniem logicznych wypowiedzi, narastająca napadowa agresja.
III etap CTE związany jest z pojawiającymi się problemami motorycznymi, takimi jak niezborność ruchów, zaburzenia równowagi, niewyraźna, spowolniona mowa. Dochodzą do tego trudności w (nawet krótkotrwałym) skupieniu uwagi, upośledzenie zdolności zapamiętywania ostatnio przeżytych zdarzeń i funkcjonowania pamięci krótkotrwałej. Chory nie jest w stanie np. zapisać właśnie usłyszanego numeru telefonu. Nasilające się objawy często powodują depresję.
Przewlekła encefalopatia pourazowa w IV fazie wiąże się z objawami typowymi dla demencji:
- zaburzenie orientacji co do czasu, miejsca, własnej osoby,
- nierozpoznawanie osób z najbliższego otoczenia,
- zaburzenia oceny (np. sytuacji niebezpiecznych),
- trudności w utrzymaniu koncentracji,
- ogólne spowolnienie, apatia, otępienie.
Do wcześniejszych problemów motorycznych i zaburzeń mowy dołączają się objawy parkinsonizmu (z intensywnym drżeniem spoczynkowym, utratą mimiki, wzmożeniem napięcia mięśni). Chory ma tendencje do depresji, agresji wobec innych ludzi lub autoagresji (z próbami samobójczymi włącznie).
Przewlekła encefalopatia pourazowa – przyczyny i mechanizm choroby
Podstawową przyczyną rozwoju CTE są powtarzające się, niewielkie urazy głowy, powodujące wstrząśnienia tkanki mózgowej. Choć mózg jest zawieszony w amortyzującym ruchy płynie mózgowo-rdzeniowym, to uderzenie w głowę powoduje jego przemieszczanie się wewnątrz czaszki. Chwilowa kompresja lub (w przeciwległych regionach) rozprężanie tkanki prowadzi do uszkodzeń (mikroobrzęków, mikrowylewów) oraz powoduje przewlekłe zmiany metaboliczne. W efekcie w tkance nerwowej pojawiają się złogi białek, a struktura neuronów podlega degeneracji. Raz zapoczątkowany proces postępuje, nawet jeśli wyeliminuje się przyczynę urazów (np. zakończy karierę sportową). W niektórych przypadkach przewlekła encefalopatia pourazowa jest efektem jednego większego urazu, np. wypadku komunikacyjnego.
Encefalopatia pourazowa – czynniki ryzyka
Najczęstszą przyczyną rozwoju encefalopatii pourazowej jest uprawianie sportów walki, w tym boksu, będącego sztandarowym przykładem przy omawianiu tej choroby. Wśród innych niebezpiecznych zachowań wymienia się:
- uprawianie sportów kontaktowych, takich jak np. futbol amerykański, hokej, zapasy,
- sporty motorowe (cross, żużel, wyścigi motocyklowe lub samochodowe),
- sporty lub zawody wywołujące znaczną, przewlekłą ekspozycję na wstrząsy.
Na urazowe działanie czynników zewnętrznych narażone są bardziej osoby w starszym wieku, mające określone cechy genotypu, z metabolicznymi chorobami przewlekłymi albo wadami rozwojowymi.
Encefalopatia bokserska
Duże niebezpieczeństwo stanowią urazy u osób silnie odwodnionych, co sprawia, że często spotyka się przypadki encefalopatii bokserskiej. Zawodnicy chcą przed walką obniżyć masę ciała, by utrzymać się w określonej, korzystnej dla siebie kategorii wagowej. W tym celu w okresie poprzedzającym ważenie drastycznie zmniejszają spożycie płynów i intensywnie ćwiczą w pomieszczeniach o wysokiej temperaturze, by wypocić jak najwięcej wody. Po takich zabiegach mózg jest odwodniony, a ilość płynu mózgowo-rdzeniowego zmniejsza się, co podnosi wrażliwość tkanki na częste w trakcie meczu bokserskiego silne wstrząsy.
Przewlekła encefalopatia pourazowa – rozwój choroby i rokowanie
Przewlekła encefalopatia pourazowa rozwija się stopniowo, powodując nasilanie się objawów. Poza próbami terapii eksperymentalnej nie ma obecnie żadnej uznanej metody leczenia przyczynowego tego zespołu objawów. Uważa się, że rozwój choroby można powstrzymać dzięki utrzymaniu prawidłowej równowagi wodno-elektrolitowej, hormonalnej i żywieniowej. Zaleca się:
- utrzymywanie fizjologicznego rytmu aktywności i wypoczynku (stymuluje wydzielanie melatoniny),
- regularną aktywność fizyczną (wpływa nie tylko na zachowanie możliwości motorycznych, ale również stymuluje wydzielanie ważnych neuroprzekaźników),
- unikanie hipoglikemii, odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych,
- stosowanie zrównoważonej diety, zapewniającej wszystkie niezbędne aminokwasy, witaminy, mikro- i makroelementy,
- zapobieganie niedociśnieniu, anemii, niewydolności krążenia i innym stanom, które mogą upośledzać ukrwienie i utlenowanie mózgu.
Ważnym elementem jest wspomagająca farmakoterapia, która pozwala zmniejszać natężenie niektórych objawów, szczególnie w zakresie motoryki i w sferze emocjonalnej.
