Przepona rozwija się z wywodzących się z mezodermy (środkowej warstwy komórek zarodka) czterech struktur embrionalnych. Kształtem przypomina kopułę. Składa się z dwóch części – ścięgnistej i mięśniowej. Oddziela jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Uczestniczy w wymianie gazowej i ułatwia proces defekacji. Jedną z najczęstszych patologii przepony jest przepuklina.
Co to jest przepona?
Przepona (z łac. diaphragma) to główny mięsień uczestniczący w procesie oddychania. Zaliczana jest do grupy mięśni płaskich poprzecznie prążkowanych. Jest ruchoma i stosunkowo cienka (2–4 mm), jej ruchy są niezależne od woli człowieka. Jednakże na jej aktywność można nieco oddziaływać innymi grupami mięśni, np. podczas śpiewania.
Gdzie znajduje się przepona?
Przepona rozciąga się od dna miednicy do nerwu trójdzielnego. Mięsień ten tworzy ścianę dolną klatki piersiowej. Uwypukla się w jej kierunku, przybierając postać dwóch kopuł. Prawa umieszczona jest nieco wyżej od lewej – sięga górnego brzegu piątego żebra. Lewa znajduje się na wysokości dolnego brzegu piątego żebra. Położenie przepony ulega zmianie w poszczególnych fazach oddychania. Podczas wdechu dochodzi do skurczu przepony, co wiąże się z jej napięciem i obniżeniem przy jednoczesnym uniesieniu żeber. Z kolei przy wydechu przepona rozluźnia się i następuje opuszczenie żeber.
Budowa przepony
Przepona składa się z :
- części ścięgnistej tworzącej położony między prawą i lewą kopułą środek ścięgnisty;
- części mięśniowej, którą dzieli się na mostkową (mająca początek u nasady wyrostka mieczykowatego mostka), lędźwiową (najmocniejszą, mającą dwie odnogi, parzyste przyśrodkowe i boczne więzadła łukowate, które przyczepiają się do dwóch ostatnich żeber i kręgów lędźwiowych) i żebrową – jest najobszerniejsza, przyczepiona jest od siódmego do dwunastego żebra.
Jakie funkcje pełni przepona?
Zasadniczą funkcją przepony jest oddychanie. Warunkuje prawidłowość tego procesu w około 80%. Mięsień przepony pomaga utrzymać odpowiednią postawę ciała. W trakcie podejmowania czynności ruchowych odpowiada za stabilizację odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Stabilność posturalna wynika z modulowanego przez przeponę ciśnienia wewnątrzbrzusznego. Środek ścięgnisty przepony jest podporą dla serca, zaś kopuły dla prawego i lewego płuca. Wśród innych funkcji przepony wymienia się regulowanie pracy układu limfatycznego (pomoc w drenażu płynów z jamy otrzewnej) i naczyniowego. Przepona reguluje liczne parametry układu krążenia, w tym m.in.: pojemność minutową i wyrzutową serca czy drenaż żylny. Oddychanie przeponą poprawia zmienność rytmu zatokowego. Dodatkowo oddziałuje korzystnie na rokowania choroby niedokrwiennej serca. Przepona bierze udział w czynnościach żołądkowo-przełykowych. Stanowi swoistą barierę przeciwko refluksom. Uważana jest za punkt przekazu informacji płynących z całego ciała.
Zobacz film: Oddychanie
Choroby przepony – przepuklina
Na styku poszczególnych części przepony znajdują się szczeliny. Stanowią one miejsce rozwoju przepuklin, które wiążą się z ryzykiem uwypuklenia narządów z jamy brzusznej do klatki piersiowej. W sposób szczególny na powstawanie przepuklin przeponowych narażone są osoby otyłe ze względu na zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej oraz te w podeszłym wieku z racji wzmożonej podatności tkanek na uszkodzenie. Czynniki usposabiające do rozwoju przepukliny to znaczny wysiłek fizyczny, nagłe parcie, podnoszenie ciężarów, częste lub wymuszane wymioty, silny przewlekły kaszel i stres. Choroba objawia się m.in.: bólem w klatce piersiowej, wymiotami, zgagą, gorzkim odbijaniem, pieczeniem pod mostkiem, nadmierną potliwością i trudnościami w oddychaniu.
Choroby przepony – porażenie nerwów
Porażenie przepony może mieć charakter jedno- lub obustronny. Stan ten bywa konsekwencją m.in.:
- uszkodzenia rdzenia kręgowego,
- chorób metabolicznych,
- stanów zapalnych,
- zmian pooperacyjnych i pourazowych,
- neuropatii (uszkodzenia nerwów),
- ucisku/nacieku przez guzy płuca lub śródpiersia,
- powikłań wentylacji mechanicznej,
- miopatii (uszkodzenia mięśni).
Porażenie przepony objawiać się może m.in.: zaburzeniami oddychania w trakcie snu, dysfunkcjami trzewnymi, dusznością, niewydolnością oddechową, niedodmą, zaburzeniami wzorców oddechowych, zmniejszoną wydolnością fizyczną, ogólnym zmęczeniem, nadmierną sennością w ciągu dnia, zaburzeniami depresyjnymi, porannymi bólami głowy, częstymi przebudzeniami w nocy. Zauważa się paradoksalne ruchy klatki piersiowej – przy wdechu klatka piersiowa unosi się, a brzuch zapada. Nieprawidłowości w pracy przepony mogą doprowadzić do zaburzenia statyki ciała i zmian w kończynach dolnych i w obrębie odcinka szyjnego, piersiowego czy lędźwiowego i stawu biodrowego.
Bibliografia:
1. J. Kocjan, M. Adamek, B. Gzik-Zroska i wsp., „Sieć oddechowa”. Wielofunkcyjna rola przepony — przegląd piśmiennictwa, [w:] „Advances in Respiratory Medicine”, 2017, 85(supl. IV), s. 29–38.
2. L. Keith Moore, Anatomia kliniczna, MedPharm Polska, Wrocław 2015.
3. A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka, t. I, PZWL, Warszawa 2016.
4. F. D. McCool, G. E. Tzelepis, Zaburzenia funkcji przepony, [w:] „Neurologia po Dyplomie”, 2012, 7(6), s. 54–63
